بررسي تأثير كاربرد عناصر روي و بور بر گياه مادري گندم در شرايط تنش گرما بر سلامت غشا سلولي بذر توليدي و كيفيت فيزيولوژيك گياهچه

مقدمه: تأمين عناصر مهم و مؤثر نظير روي و بور در عملكرد كمي و كيفي به‌ويژه در مناطقي كه خاك به دلايلي نمي‌تواند نياز گياه را تأمين كند، راهكاري مناسب براي بهبود كيفيت بذر و گياهچه و وضعيت تغذيه و بهداشت جامعه خواهد بود. با توجه به اينكه در بخش قابل توجهي از مناطق توليد كننده گندم كشور مراحل نمو بذر با گرماي انتهاي فصل مواجه مي‌شود، بنابراين در تحقيق حاضر به بررسي تأثير تنش گرما و تغذيه گياه مادري با عناصر ريزمغذي روي و بور بر زوال بذر و كيفيت فيزيولوژيك گياهچه گندم پرداخته شد.مواد و روش‌ها: در يك آزمايش مزرعه‌اي بذرهاي گندم در دو تاريخ كاشت مناسب (30 آبان ماه) و تأخيري (15 دي ماه) براي اعمال تنش گرماي انتهاي فصل در مرحله نمو بذر، در شهرستان رامهرمز با سه تكرار كشت شدند. تغذيه گياه مادري با عناصر روي و بور در سه سطح (عدم استفاده، كاربرد روي و كاربرد بور) بصورت محلول‌پاشي اعمال شد. بذرها بعد از برداشت به آزمايشگاه منتقل و سلامت غشا سلول‌هاي بذر توسط آزمون هدايت الكتريكي به‌عنوان شاخصي از زوال‌پذيري بررسي شد. همچنين بخش ديگري از بذرها نيز براي بررسي كيفيت بذر و گياهچه در گلخانه به‌صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با سه تكرار در گلدان كشت و ارزيابي شدند.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه مواجه شدن نمو بذر با تنش گرما سبب كاهش كيفيت بذر و همچنين گياهچه‌هاي حاصل از آن شد. به‌طوري كه غشا سلولي در بذر توليد شده در شرايط تنش گرما دچار آسيب شده و هدايت الكتريكي آنها 19% افزايش يافت. همچنين اين بذرها در مواجه با تيمار فرسودگي، حساسيت بيشتري نشان دادند. درصد ظهور گياهچه در بذرهاي تنش ديده 21.66% كاهش يافت. همچنين تنش گرما شاخص‌هاي كيفيت گياهچه نظير ميزان كلروفيل، وزن خشك بخش هوايي و ريشه را كاهش داد. استفاده از عناصر روي و بور بر گياه مادري سبب شد تا علاوه بر بهبود كيفيت بذر و گياهچه در شرايط عدم تنش، از اثرات بد تنش گرما بر كيفيت بذر و گياهچه نيز كاسته شود. همبستگي منفي و معني‌داري بين هدايت الكتريكي بذر و پارامترهاي كيفي وجود داشت. لذا استفاده از اين آزمون براي تعيين كيفيت بذر به‌ويژه بذرهاي توليد شده در شرايط تنش گرماي انتهاي فصل، قابل توصيه است.نتيجه‌گيري: با توجه به اثرات منفي گرما طي نمو بذر بر كيفيت بذر توليد شده، تاريخ كاشت حتي الامكان به گونه‌اي تنظيم شود كه نمو بذر با تنش گرماي انتهاي فصل مواجه نشود. نظر به اثرات مفيد كاربرد روي و بور در گياه مادري بر بسياري از صفات مرتبط با كيفيت بذر و گياهچه، مصرف آنها بويژه روي در شرايط خاكهاي دچار كمبود و يا احتمال وقوع تنش گرماي آخر فصل قابل توصيه است.