ارزيابي شاخص‌هاي جوانه‌زني ژنوتيپ‌هاي مختلف گياه كنجد (Sesamum indicum) تحت تنش شوري

مقدمه: يكي از راهكارهاي فائق آمدن بر محدوديت آب شيرين و نبود ذخاير آب كافي براي كشاورزي روي آوردن به بهره برداري از آب‌هاي نامتعارف همانند آب دريا مي‌باشد. تنش شوري مهمترين تنش غيرزيستي در بكارگيري آب دريا است. شناسايي و كاشت ژنوتيپ هاي متحمل به شوري كنجد از راهكارهاي مؤثر و قابل توجه در كاهش اثرات تنش شوري است. جوانه زني، رشد و استقرار گياهچه از مراحل حساس به شوري در اغلب گياهان مي‌باشد، بنابراين براي اصلاح گياهان به تنش‌هاي محيطي مي‌طلبد تا صفات و شاخص‌هاي مرتبط با تحمل در مرحله جوانه زني مورد بررسي و مطالعه قرار گيرد.مواد و روش‌ها: آزمايش در سال 1399 در آزمايشگاه گروه اصلاح نباتات دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي ساري در سه تكرار، بصورت فاكتوريل و بر پايه طرح كاملاً تصادفي اجرا گرديد بطوري كه فاكتور اول شامل ارقام و فاكتور دوم شامل 5 سطح شوري (شاهد، 3، 6، 9 و 11 دسي زيمنس بر متر)، حاصل از اختلاط آب درياي خزر و آب شهري بود. تعداد بذرهاي جوانه زده در طي هشت روز اعمال شوري مورد شمارش قرار گرفت و صفات درصد جوانه زني، زمان لازم تا 50 درصد جوانه زني، شاخص بنيه گياهچه، سرعت جوانه زني محاسبه گرديد و در روز هشتم مقدار وزن خشك ريشه چه، وزن خشك ساقه چه، وزن‌تر ريشه چه، وزن‌تر ساقه چه، طول ساقه چه، طول ريشه و وزن خشك گياهچه اندازه گيري و مورد بررسي قرار گرفت.يافته‌ها: نتايج تجزيه واريانس بيانگر معني داري اثر سطوح مختلف شوري، اثر ژنوتيپ و برهمكنش شوري و ژنوتيپ براي تمامي شاخص هاي محاسبه شده در سطح احتمال يك درصد بود. مقايسه ميانگين برهمكنش سطوح مختلف شوري و ارقام و توده‌ها حاكي از آن بود كه با افزايش شوري تمامي صفات مورد بررسي به غير از زمان لازم تا 50 درصد جوانه زني كاهش مي‌يابند. در بين ارقام مورد مطالعه رقم اولتان داراي بيشترين مقدار در صفت درصد جوانه زني (100 درصد)، سرعت جوانه زني (24.17 عدد بذر در روز)، شاخص بنيه گياهچه (5.03)، طول ساقه چه (55.67 ميلي متر)، طول ريشه چه (70 ميلي متر)، وزن‌تر ساقه چه (62 ميلي گرم)، وزن‌تر ريشه چه (45 ميلي گرم)، وزن خشك ساقه چه (4.77 ميلي گرم)، وزن خشك گياه چه (6.23 ميلي گرم) و كمترين مقدار در زمان لازم تا 50 درصد جوانه زني (24.17 ساعت) در سطح شوري شاهد بود و در مقابل رقم پاكستاني داراي كمترين مقدار در صفت سرعت جوانه زني (3.06 عدد بذر در روز)، شاخص بنيه گياهچه (1)، طول ساقه چه (8.33 ميلي متر)، طول ريشه چه (3 ميلي متر)، وزن‌تر ساقه چه (10 ميلي گرم)، وزن‌تر ريشه چه (2 ميلي گرم)، وزن خشك ساقه چه (0.57 ميلي گرم)، وزن خشك گياه چه (0.84 ميلي گرم) و بيشترين مقدار در زمان لازم تا 50 درصد جوانه زني (24.17 ساعت) در سطح شوري 11 دسي زيمنس بر متر بود. با استفاده از نتايج اين آزمايش در بين ارقام مورد مطالعه رقم اولتان بعنوان متحمل‌ترين و رقم پاكستاني بعنوان حساس‌ترين رقم به تنش شوري در مرحله جوانه زني انتخاب گرديد.نتيجه گيري: ارقام و توده‌هاي مورد مطالعه واكنش‌هاي متفاوتي از نظر شاخص‌هاي جوانه زني در تيمار با شوري حاصل از آب دريا از خود نشان دادند. اختلاف معني دار بالا در اين آزمايش بيانگر تنوع بالاي ژنوتيپ ها بود. امكان انتخاب از بين اين ژنوتيپ ها براي برنامه‌هاي اصلاحي تحمل به شوري در گياه كنجد وجود دارد.