خفتگي بذر: مروري براهميت، انواع خفتگي و روش‌هاي رفع آن، با تاكيد بر روند پژوهش‌هاي داخلي در حوزه‌ي خفتگي بذر

مقدمه: بذرها براي بقا و ماندگاري نيازمند جوانه‌زني موفق در زمان و شرايط مطلوب مي‌باشند. گاهي اوقات حتي در شرايط مطلوب محيطي و ژنتيكي بذر، عدم جوانه‌زني يا جوانه‌زني همراه با تأخير اتفاق مي‌افتد كه به چنين بذرهايي، بذرهاي داراي خفتگي گفته مي‌شود. خفتگي بذر مي‌تواند آثار مثبت در گريز از شرايط نامطلوب و تضمين بقا در آن محيط داشته باشد. با اين حال خفتگي بذر گياهان زراعي از طريق جلوگيري از جوانه‌زني، سبب كاهش سبز شدن و كاهش عملكرد مي‌شود. در ايجاد خفتگي بذر تركيبي از عوامل محيطي و عوامل ژنتيكي بذر دخيل است. به طوركلي خفتگي بذر شامل خفتگي فيزيكي، خفتگي فيزيولوژيك، خفتگي مورفولوژيك، خفتگي مورفوفيزيولوژيك و خفتگي چندگانه مي‌باشد كه جهت رفع خفتگي بذر مي‌توان از تيمارهاي خراش‌دهي فيزيكي/شيميايي، استراتيفيكاسيون سرد و گرم، آبشويي، تيمارهاي هورموني، پس‌رسي، نور و تيمارهاي تركيبي، بسته به نوع خفتگي استفاده كرد. از اين رو در اين مطالعه با استفاده از مطالعات داخلي انجام شده در زمينه خفتگي بذر در گونه‌هاي مختلف گياهي، به شناخت و بررسي انواع خفتگي در گونه‌هاي مختلف گياهي پرداخته شده و اطلاعات كلي و كاربردي در اين خصوص ارائه شده است.مواد و روش‌ها: در اين مطالعه تعداد 168 گزارش منتشر شده روي 250 گونه گياهي در 20 سال اخير كه در حوزه‌ي خفتگي بذر گياهان دارويي، علف‌هرز، مرتعي، زينتي و زراعي منتشر شده بود، مورد بررسي قرار گرفت. سپس درصد گياهان مورد مطالعه و تيره‌هاي گياهي و هم‌چنين سهم انواع خفتگي بذر و تيمارهاي مناسب جهت رفع خفتگي بذر، تعيين شد.يافته‌ها: در بين گونه‌هاي گياهي مورد مطالعه بيشترين نوع خفتگي مربوط به خفتگي فيزيولوژيك (50 درصد) مشاهده شد و پس از آن خفتگي فيزيكي، خفتگي چندگانه، خفتگيمورفوفيزيولوژيك و كم‌ترين سهم خفتگي در گونه‌هاي گياهي مورد مطالعه مربوط به خفتگي مورفولوژيك (1.61 درصد) بود. موثرترين تيمارها جهت رفع خفتگي فيزيولوژيك استفاده از تيمارهاي استراتيفيكاسيون سرد، اسيد جيبرليك و نيترات پتاسيم بود. همچنين موثرترين تيمارها براي رفع خفتگي فيزيكي استفاده از تيمارهاي خراش‌دهي فيزيكي و مكانيكي، خراش‌دهي شيميايي و تيمار نيترات پتاسيم بود. با استناد بر نتايج: جهت رفع خفتگي مورفولوژيك استفاده از تيمارهاي دمايي و سپس تيمارهاي اسيد جيبرليك و نيترات پتاسيم قابل توصيه است. براي رفع خفتگي مورفوفيزيولوژيك استفاده از تيمارهايي جهت بلوغ بذرهاي تمايز نيافته يا تمايز يافته كوچك (رفع خفتگي مورفولوژيك) و هم‌چنين تيمارهايي جهت مقابله با عوامل بازدارنده جوانه‌زني يا جبران نبود تحريك‌كننده‌هاي جوانه‌زني قابل توصيه مي‌باشد. همچنين بيشترين تيمار استفاده شده براي رفع خفتگي مورفوفيزيولوژيك با بررسي‌هاي انجام شده تيمارهاي استراتيفيكاسيون سرد و اسيد جيبرليك بود.نتيجه‌گيري: با شناسايي نوع خفتگي و اعمال تيمارهاي مناسب مي‌توان جوانه‌زني گياهان اقتصادي و ارزشمند را بهبود بخشيد.