مهاجرت ساكنان پشتكوه به عراق در دورۀ قاجار و پهلوي و تحليل اقدامات صورتگرفته براي بازگشت آنان

Migration of Poshtekooh Residents to Iraq during the Qajar and Pahlavi Periods and Analysis of Measures Taken for Their Return

هدف: جمعيت زيادي از اهالي پشتكوه ايلام در دورۀ قاچار و پهلوي به كشور عراق مهاجرت كردند كه از آنها به «كرد فيلي» ياد مي‌شودآنها در ادوار مختلف از طريق فرستادن طومار به اولياي امور ايران و تعيين وكيل و مراجعۀ متعدد به كنسولگري­ها و سفارت ايران در عراق در صدد بازگشت به وطن خود بودند. برخي از حاكمان پشتكوه و مسئولان ايراني نيز در صدد بازگرداندن اين دسته از مهاجرين به خاك ايران برآمدند؛ از اين رو، مسئلۀ نوشتار حاضر اين است كه بزرگان مهاجران ايلامي و مسئولان ايراني چه اقداماتي براي بازگرداندن آنها انجام دادند و اين اقدامات تا چه حد مؤثر بوده است؟ روش و رويكرد پژوهش: داده­ها با بهره­گيري از اسناد آرشيوي و منابع كتابخانه­اي گردآوري و تحليل شده است. يافته ­ها و نتيجه‌گيري: با وجود اينكه آن بخش از مهاجرين پشتكوهي كه بر تابعيت ايراني خود باقي مانده بودند، به انحاء مختلف از اولياي امور ايران مي­خواستند كه موانع مهاجرت آنها را در منطقۀ پشتكوه برطرف نمايند تا بتوانند بدون ترس و واهمه به وطن خود بازگردند، آنچه در عمل اتفاق افتاد حاكمان ايلامي و مسئولان دولت مركزي ايران به اقدامات محدودي براي بازگرداندن اين دسته از مهاجرين مبادرت ورزيدند؛ از اين رو، آنها و بازماندگانشان همچنان در عراق ماندند تا اينكه حزب بعث بسياري از آنها را با وضعيت بسيار رقت­باري طي چندين مرحله به ايران اخراج نمود. كردهاي فيلي عراق به دو دسته تقسيم مي­شوند: بخشي از آنها از ساكنان اصلي استان‌هاي دياله، واسط و ميسان هستند كه بعد از تحديد حدود ايران و عثماني در آن سوي مرزهاي ايران قرار گرفتند و بخشي ديگر از تبار ايلات و طوايف استان ايلام مي­باشند كه در دورۀ قاجار و پهلوي به علل مختلفي به عراق مهاجرت كردند و اكثريت آنها به تابعيت كشور عراق در آمدند.

A large number of people from Poshtekooh Ilam immigrated to Iraq during the Qajar and Pahlavi periods. They are referred to as "Feili Kurds". At various times, they sought to return to their homeland by sending petitions to the Iranian authorities and appointing lawyers and numerous references to the Iranian consulates and embassies in Iraq. Some of the rulers of Poshtekooh and Iranian officials also sought to return this group of immigrants to Iran; therefore, the issue of the present article is: What measures did the elders of the immigrants and the Iranian officials take to bring them back, and to what extent have these measures been effective? The data of the study were collected and analyzed using archival documents and library resources.Despite the fact that the part of Poshtekooh immigrants who remained on their Iranian citizenship asked the Iranian authorities to remove the obstacles to their migration in Poshtekooh area so that they could return to their homeland without fear, what happened in practice was that the rulers and officials of the central government of Iran took limited measures to repatriate this group of immigrants; hence, they and their survivors remained in Iraq until the Ba'ath party expelled many of them to Iran in a very pathetic situation in several stages.