واكاوي علل و عوامل سياست جابه‌جايي كردها در دورۀ شاه عباس اول

Analysis of the Causes and Factors of the Kurdish Displacement Policy in the Period of Shah Abbas I

جغرافياي سرزميني متعلق به كردها در دوران صفويه شامل نواحي غرب و شمال غربي ايران و قسمت‌هايي از شرق قلمرو دولت عثماني بوده است. دولت صفويه در مواجهه با كردها سياست‌هاي خاصي را از برخوردهاي صلح­آميز گرفته تا سركوب يا استفاده از آنها در سياست داخلي و خارجي خود اتخاذ كرد. جابه‌جايي ايلات كرد در عهد شاه عباس صفوي، متأثر از شرايطي چند است كه اين ايلات در آن قرار داشتند. يكي از علل خارجي مؤثر، مجاورت جغرافياي زيست ايلات كرد با مرزهاي دولت عثماني بود كه موجب مي­شد هم به عنوان رعاياي ايران تحت فشار دولت عثماني باشند و هم به عنوان دستاويزي براي حمله به قلمرو شاه عباس مورد استفاده قرار گيرند يا به وسيلۀ دولت عثماني براي شورش عليه دولت مركزي تحريك شوند. از ديگر علل خارجي محرك شاه عباس در كوچاندن ايلات كرد به شرق ايران، تهاجمات ازبكان به خراسان بود. مقالۀ حاضر با روش توصيفي-­تحليلي، عوامل دروني و بيروني جابه‌جايي كردها در عصر شاه عباس اول را تبيين نمود. يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد كه جابه‌جايي ايلات كرد علل چندگانه داشت كه سياست تخليۀ غرب ايران جهت مهار دولت عثماني، انتقال كردها براي مقابله با اقوام مهاجم به شرق و شمال شرق ايران، جلوگيري از تراكم ايلات كرد در غرب ايران، ترميم كمبود جمعيت در ديگر نقاط قلمرو صفوي و احياي كشاورزي و اقتصاد مرزهاي شرقي ايران از جمله اين علل است.

The geographical territory belonging to the Kurds during the Safavid period included the western and northwestern parts of Iran and parts of the eastern part of the Ottoman Empire. In the face of the Kurds, the Safavid government adopted certain policies, such as peaceful confrontations to repression, as well as the use of Kurdish elements in domestic and foreign policy. The displacement of the Kurdish tribes during the reign of Shah Abbas Safavid is affected by the circumstances in which these tribes were located. Some influential external factors, such as the proximity of the Kurdish bio-tribes, were close to the borders of the Ottoman government, which put them under pressure from the Ottoman government as subjects of Iran and could also be used as a pretext to attack Shah Abbas's territory. Take; or incited by the Ottoman government to revolt against the central government. Another external reason for Shah Abbas to move Kurdish tribes to eastern Iran was the Uzbek invasion of Khorasan. The present article seeks to explain the internal and external factors of Kurdish displacement in the era of Shah Abbas I by descriptive-analytical method. Findings show that the displacement of Kurdish tribes has multiple causes, including the policy of evacuating western Iran to restrain the Ottoman government, moving Kurds to confront the invading tribes in eastern and northeastern Iran, preventing the concentration of Kurdish tribes in western Iran, Repairing population shortages in other parts of the Safavid territory and reviving agriculture and the economy of Iran's eastern borders.