انتخاب گياهان دارويي بومي و انحصاري ايران براي اهلي‌كردن

Selection of native and endemic medicinal plants of Iran for domestication

تعداد گونه‌هاي گياهي دارويي در جهان حدود 52000 گونه برآورد شده است كه 8 درصد آن‌ها يعني حدود 4160 گونه دارويي در معرض خطر انقراض هستند (اميدبيگي، 1384). متاسفانه برخي از اين گونه هاي گياهي، حتي قبل از شناخت كامل پتانسيل دارويي آن‌ها منقرض شده اند. بر طبق گزارش‌هاي IUCN، بيش‌ترين خطر انقراض گونه‌هاي گياهي در مناطقي از جهان مانند آسيا و آفريقا رخ مي‌دهد كه هنوز هم گياهان دارويي به طور وسيعي از منابع طبيعي جمع آوري شده و مورد استفاده قرار مي‌گيرند. رويكرد جهاني به استفاده از گياهان دارويي و تركيبات طبيعي، موجب برداشت بيش از حد برخي از گياهان از منابع طبيعي شده كه همراه با شيوه‌هاي برداشت مخرب، باعث نابودي يا تخريب زيستگاه‌هاي طبيعي شده و حفظ تنوع زيستي را با چالش جدي مواجه كرده است. از اين‌رو يكي از راه‌هاي جلوگيري از انقراض گونه‌هاي گياهي دارويي، اهلي‌كردن آن‌هاست. زماني تصور بر اين بود كه هر قدر گياهان دارويي از دامن طبيعت برداشت شود، امكان تجديد حيات طبيعي آنها وجود دارد. اما سالهاست بشر به اين نتيجه رسيده كه چنين تصوري باطل است و گياهان موجود در طبيعت زماني قابل تجديد هستند كه به اندازه توان توليدي‌شان بهره‌برداري شوند. از طرف ديگر، بهره‌برداري به اندازه توان توليدي يك گياه نيز، تقريباٌ هرگز در حد تامين اهداف كلان اقتصادي نيست. راه حل اين موضوع، انتقال بخشي از ژرم پلاسم گياهان دارويي از طبيعت به زراعت است كه اين مهم از راه اهلي‌ساختن و زراعت كردن ارقام مستعد گياهان دارويي قابل انجام خواهد بود. مشكل ديگر در برداشت گياهان دارويي در رويشگاه طبيعي، حتي در صورت وفور آن در طبيعت و بهره برداري صحيح و در حد ظرفيت اكولوژيك (بدون آسيب رساندن به اكوسيستم طبيعي) اين است كه ميزان ماده مؤثره و همچنين درصد تركيبات شيميايي موجود در يك گونه گياه دارويي، بقدري در رويشگاههاي مختلف داراي تنوع است كه هرگز يكنواختي در گياهان برداشت شده وجود ندارد و تهيه هر فراورده اي از اين گياهان با يك استاندارد مشخص و ميزان ثابت ماده موثره امكان پذير نيست.

no abstract