تحليل اوصاف ذاتي نفس انسان در دو نظام فلسفي مشّاء و سانكهيا

Analysis of the Inherent Characteristics of the Human Soul from the Point of View of the Two Philosophical Schools of Peripatetic and Sankehye

در فلسفه ­ي يونان، متفكّران متأخّر از سقراط بيش از پيشينيان خود، به مبحث «انسان­شناسي» توجه كردند و به‌ويژه در آثار ارسطو، مسائل مربوط بدان مبحث با روشمندي خاصّي ارائه شد. به موازات ايشان در شرق نيز، از همان ابتدا «وجودشناسي» در خدمت «انسان­ شناسي» قرار گرفت و از جمله در مكتب سانكهيا، توجه شاياني بدان شد. طبعاً در هر دو سنت فكري، شناخت نفس آدمي نسبت به جسم او از اهميت و پيچيدگي بيشتري برخوردار بوده است. پژوهش پيش رو عهده ­دار تبيين اوصاف ذاتي نفس انسان از منظر پايه ­گذاران مكاتب يادشده به نحو تطبيقي است. ارسطو با آن‌كه نفس را مجرّد از هيولا و غير جسماني مي ­دانست، آن را كمال اوّل جسم طبيعي آلي مي­ پنداشت. در نظر او، نفس ناطقه ­ي انسان جامع قواي نفس نباتي و حيواني نيز است. اما در نظر حكيم كاپي­لا، نفس يا پوروشا واجد هويتي بسيار متعالي، فرامادّي و ازلي است كه نه علت و صانع چيزي بود و نه معلول و مصنوع چيزي. پوروشا به تمامه مجرّد از مادّه يا پراكريتي، ولي محرّك آن براي پيدايش موجودات است. هم‌چنين باور به تعدّد نفوس، لازمِ قهري تعريف نفس در تفكّر مشّائي است، ولي با توجه به اوصاف نفس در تفكّر سانكهيه، چنين ايده­اي نادرست به‌نظر مي­ رسد، از اين­رو متفكّران سانكهيه دلايل متقني به سود آن ارائه نكرده ­اند.

In Greek philosophy, the later thinkers of Socrates paid more attention to the subject of “anthropology” than their predecessors, and especially in the works of Aristotle, issues related to this subject were presented in a special way. In parallel with him in the East, “ontology” was at the service of “anthropology” from the very beginning, and it received considerable attention, including in the Sankehye school. Naturally, in both intellectual traditions, knowing the human soul has been more important and complex than the human body. The present research is responsible for explaining the intrinsic characteristics of the human soul from the perspective of the founders of the mentioned schools in a comparative way. Although Aristotle considered the soul to be abstract from the monster and the incorporeal, he considered it to be the first perfection of the organic natural body. In his view, the rational soul of man was also the sum of the powers of the vegetable and animal souls. But according to the sage Capila, the soul or Purusha has a very transcendent, transcendental and eternal identity which was neither the cause and the creator of something nor the effect and artifact of something. Purusha is entirely abstract from matter or precreity, but it is the stimulus for the emergence of beings. Belief in the multiplicity of populations is also a necessary necessity for the definition of the soul in peripatetic thought, but considering the attributes of the soul in Sankehya thought, the idea of ​​multiplicity seems very strange.