جايگاه صحو و سكر در طريقت صفوي

زمينه و هدف: سُكر و صَحو، دو گونه مشي و حال صوفيانه است كه از آنها به مستي و هشياري نيز تعبير ميشود. سكر، حالت وجد صوفيانه و غرق شدن سالك را در محبت الهي نشان ميدهد و صحو هوشياري صوفي در مرتبتي قبل از سكر و يا پس از آن است كه سالك در آن صورتِ بشري دارد. بر سر موضوع تقدم اين دو حال، ميان صوفيان اختلاف است. شيخ صفي‌الدين اردبيلي از پيروان جنيد و قائل به تقدم صحو بر سكر بود. با آنكه شيخ اهل صحو بود، با سكر در قالب وجد و سماع نيز بيگانه نبود. پيروان شيخ صفي هم بر مكتب او بودند و اين حال ميان پيروان فرزندان و نوادگان شيخ صفي تا دوران خواجه علي پيش رفت. اما پس از آن تحولي در اين مفهوم روي داد و «صوفي»، در مكتب شيخ صفي، به مرور، مفهوم ديگري پيدا نمود. پژوهش حاضر در پي يافتن علت اين تحول و چگونگي آن است. روش مطالعه: نتايج اين پژوهش به روش توصيفي بر مبناي منابع كتابخانه اي از منابع عرفاني و تاريخي بدست ‌آمده است. يافته ها: يافته هاي اين پژوهش نشان ميدهد گرايش صفويان به قدرت و تلاش ايشان در اين مسير به تحول مفهوم اين دو حال كمك كرد و با به حكومت رسيدن صفويان و ضرورت ملك‌داري و ايجاد نهادهاي اداري، در آغاز تأسيس دولت صفوي، بمرور رفتار صوفيانه توسط نهادهاي حكومتي و نيز دستگاه ديني محدود شد تا اينكه در اواخر سلطنت صفويان اين محدوديت به اوج خود رسيد. نتيجه گيري: سكر و صحو كه دو حالت صوفيانه بود، ميان صفويان هم با اندكي اختلاف در تقدم و تأخر آنها، رايج بود و اين روش تا دوراني كه شيوخ صفويه گرايش به قدرت سياسي پيدا نكرده بودند رعايت ميشد اما پس از آن بمرور به فراموشي سپرده شد و با روي كار آمدن سلطنت صفويه ضرورتهايي ايجاد شد تا صفويان در حذف و كنار گذاشتن اين آداب جديت به خرج دهند.