تأثير ديدگاه عرفاني بر آراي فقهي فقهاء (مطالعۀ موردي: فتواي ابن‌ عربي به جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت)

Effect of Mystical Perspective on the Jurisprudential Opinions (A Case Study of Ibn Al-Arabi's Fatwa on the Permission of Women's

مقالۀ حاضر درصدد تبيين نسبت فقه و عرفان و بيان تأثير نگاه عرفاني در فرآيند اجتهاد است. با تأمل در فرآيند اجتهاد مي­ توان علوم مؤثر بر فرآيند اجتهاد را از انحصار چند علم محدود خارج ­نمود. از مسير اين پيش ­فرض­ ها است كه مجتهد به فتوا مي­رسد و عرفان نيز اگر نگوييم مؤثر­ترين، حداقل يكي از مبانيِ مؤثر بر فرآيند اجتهاد است. بر اين اساس، بخش دوم مقاله به مطالعۀ موردي فتواي ابن ­عربي در مورد جواز امامت زنان بر مردان در نماز جماعت ( برخلاف نظر مشهور فقهاي فريقين) مي­ پردازد. در اين راستا مباني تفكيك انسانيت و حيوانيت، اشتراك زن و مرد در انسانيت، تأويل رواياتي كه در ظاهر حكم به برتري مردان مي­ دهند و نگاه متفاوت به مقولة زوجيت و اجتهاد، از آثار ابن­عربي استخراج ­شده ­است. لازم به ذكر است اين نوشتار درصدد اثبات درستي اين فتواي ابن­ عربي و تبيين­ وي از اجتهاد و جايگاه زنان نيست؛ بلكه هدف اين است كه اثبات گردد ابن­ عربي با چنين پيش فرضي، به چنان فتواي نادري رسيده ­است.

The present article has been developed to explain the relationship between jurisprudence and mysticism and the effect of the mystical view on the process of ijtihad. By reflecting on the process of ijtihad, it is possible to remove the sciences affecting the process of ijtihad from the monopoly of a few limited ones. It is through these presuppositions that the mujtahid may reach the fatwa; and mysticism, if not the most effective, is at least one of the effective foundations on the process of ijtihad. Accordingly, the article deals with the case study of Ibn Al-Arabi's fatwa on the permission of women to lead men over men in congregational prayers (contrary to the well-known opinion of the jurists of the two religious sects). In this regard, the principles of the separation of humanity and animalism, the commonality of men and women in humanity, the interpretation of narrations that seemingly overshadow the superiority of men, and a different view of the category of marriage and ijtihad, have been extracted from Ibn Al-Arabi's works. It should be noted that this article does not seek to prove the correctness of this fatwa of Ibn Al-Arabi and his explanation of ijtihad and the status of women; rather, the aim is to show the way based on which Ibn Al- Arabi reached such a rare fatwa with such a presupposition.