بررسي «سماع» بارويكرد به نظريات مطرح در نسخۀ خطي كتاب «لطايف اشرفي»

A Study on Sufism Sama in the Manuscript of Latayef-e-Ashrafi

سماع صوفيانه از ديرباز در آثار نظم و نثر عرفا جايگاه ويژه ­اي به خود اختصاص داده­ و همواره مورد اختلاف اهل تصوّف بوده ­است. برخي آ­ن را غذاي روح مي­ ناميدند و برخي انكار مي­ كردند و بي­زاري ­مي ­جستند. در اين ميان با بررسي نسخۀ خطي كتاب لطايف اشرفي نظريات شيخ اشرف­ الدين سمناني ـ عارف ناميِ قرن هشتم و نهم ايراني ­الاصلِ هندوستان ـ در مي ­يابيم كه وي به سماع نگاهي ويژه داشته و از آن به ­عنوان گوش­ سپردن به نغمه ­هاي زيبا و نيز به معناي پايكوبي ياد نموده ­­است. او آدميان را به سه گروه تقسيم­ كرده و حكم سماع را با توجه ­به ويژگي ­هاي روحي مستمع، موشكافانه معرفي نموده ­است. وي شروط خاصي براي سماع قائل ­است كه اگر كسي آن شروط را به­ جاي­ آورد، به حيات جاوداني نائل­ مي­ شود. با اينكه اكثر مشايخ چشتيه ـ از متقدّمين و متأخّرين ـ سماع­ كرده و آن را جايز دانسته­ اند، ليكن اشرف ­الدين ملاك مباح ­بودنِ سماع را به مستمع و نحوۀ انجام شروط سماع منوط مي­ داند. به ­طور كلّي، نگاه عابدانۀ وي به سماع، درخور توجه است؛ تا آنجا كه بهترين مكان براي سماع را مسجد معرفي مي­ نمايد. در اين پژوهش برآنيم تا ضمن معرفي اجمالي سيّد اشرف­ الدين سمناني و كتاب لطايف اشرفي، نظريات شاخص وي را در مورد «سماع» تحليل و بررسي نماييم.

Since long time ago, Sufism Sama has had a particular status in the prose and the poetry of mystics, and has always been controvertial among sufists. Some used to call it the food for soul and some others denied and rejected it. Meanwhile, through studying the manuscript of Latayef-e- Ashrafi, the ideas of Sheykh Ashraf al-Din Semnani, the famous Iranian mystic of India during eighth and ninth centuries AH, we understand that he had a special perspective toward Sama and regarded it as listening to cunning lyrics and sufism dancing. He has divided human beings into three categories and introduced the issue of Sama according to the spiritual features of the listener in details. He believes that Sama has some specific conditions and if done by Sufi, he will enjoy eternal life. Though most of Chishti sheykhs- the formers and the latters- performed Sama and accepted it, Ashraf al-Din regards the permit of Sama conditional to the listener and the method of performing. In general, his pious attitude to Sama is considerable, so that he introduces mosque as the best place for Sama. This research aims at not only presenting a brief introduction to Seyed Ashraf al-Din Semnani and his book but also analyzing his outstanding viewpoints about Sufiam Sama.