همبستگي وجودي توحيد و فناء في‌ الله و بقاء بالله در انديشه‌ ابن‌عربي و ملاصدرا

The Existential Solidarity between Annihilation in God and Subsistence with God in Ibn Arabi’s and Molla Sadra’s Opinion

توحيد در اصطلاح اديان به ­ويژه دين اسلام و فناء في­الله و بقاء بالله در عرفان اسلامي از زواياي مختلفي قابل بررسي است. به ­رغم پژوهش ­هاي ارزشمندي كه در اين باب صورت­ گرفته ­است، جاي اين سؤال هست كه صرف­نظر از بعد معرفتي و حصولي هريك از توحيد و فنا، توحيد نزد موحد و فناء في­الله و بقاء بالله نزد فاني في­ا لله چه نسبت و رابطه ­اي با هم دارند؟ آيا همان طور كه در بعد ذهني و حصولي رابطه مبتني ­بر تخالف درباره آن­ها به ­نظر مي ­رسد در وجود سالك و موحد نيز جداي از هم و مستقل از هم معنا دارند يا اين دو در وجود موحد به هم گره ­خورده و يكي هستند؟ تعاريف توحيد و استدلالات آن، در زمره­ علم حصولي واقع مي­ شوند؛ اما در معرفت حضوري به توحيد، بي­واسطه­­ حد و رسم و مفاهيم، حقيقت، بنا به وسعت ظرف انسان نزد او جلوه ­گر خواهد شد. در اين نوشتار از اين امر به توحيدي­شدن انسان ياد شده­ است. از سوي ديگر، در سلوك عرفاني و رسيدن به مقام فناء ­في­الله و بقاء ­بالله نيز وجود سالك عين علم خواهدشد تا جايي كه يادكردن و يا نسيان خداوند از انسان، با يادآوري انسان از خداوند يا فراموشي او وحدت خواهد داشت، زيرا در اينجا علم انسان به رب خويش و هم علم پروردگار به نفس، حضوري و عين وجود نفس است. درك اين وحدت ميان عبد و رب و توحيدي شدن نفس، همان ارمغان فناء­ في­الله و بقاء بالله است. همساني اقسام، مسير، دستورالعمل و امام در اين دو اين مدعا را تقويت مي­ كند.

Monotheism in the term of religions, especially the religion of Islam and the annihilation in God and the subsistence with God in Islam mysticism can be studied and researched from different angles. Despite the valuable researchers that have been done in this field, regardless of the epistemological dimensions of monotheism and annihilation, the question is that how monotheism because of monotheist and annihilation or survival in the way of God can be related? Do they have a separate and independent meaning in the existence of the seeker and the monotheist, as it seems in the mental and attainment dimension of the relationship based on a disagreement about them, or they are intertwined with one in the existence of the monotheist? Definitions of monotheism and its arguments are among the acquired sciences; but in the present knowledge of monotheism, the immediacy of the limits and customs and concepts, the truth will be manifested to him according to the size of the human capacity. In this article, it is mentioned that human beings become monotheists. On the other hand, in mystical conduct and reaching the position of annihilation in God and subsistence with God, the existence of the seeker (Salĭk) will be the same as knowledge. Here is man's knowledge of his lord and the lord's knowledge of the soul, presence, and the very existence of the soul. Understanding this unity between the man and the Lord and the monotheism of the soul is the same as the gift of annihilation in God and subsistence with God.