دلالت‌ ضمني نشانه‌ها‌ در شعر حافظ با توجه به آرايه‌ي مراعات نظير و تناسب

Implications of Signs in Hafiz’s Poems regarding the Parallelism

يكي از مهم‌ترين وجوه شعر حافظ هماهنگي ميان لفظ و محتوا است. اهميت پيوند اين دو در ذهن حافظ چنان است كه به صورت گسترده از نظام نشانه و دلالت‌هاي ضمني در متن بهره مي‌گيرد تا واژگان شعر علاوه بر روي‌كرد زيباشناسانه و ايجاد معني معمول، دلالتي براي معني پنهان و ثانويه باشند. هدف اين مقاله اثبات اين مطلب است كه حافظ از مراعات نظير و تناسب نيز به عنوان نشانه‌هاي معني‌افزا بهره گرفته است. دلالت ضمني نشانه‌ها در مراعات نظير و تناسب به دو شكل انجام مي‌گيرد: شكل اول، حركت ذهن است از مراعات نظيري كه در بيت وجود دارد به سوي واژه‌ يا مفهومي ديگر كه در بيت وجود ندارد. شكل دوم، وجود واژگاني در بيت است كه در ظاهر با هم تناسب ندارند اما با واژه‌اي خارج از بيت، متناسبند و ذهن خواننده را به آن راه‌نمايي مي‌كنند. در اين مقاله شكل اول، نشانه‌هاي درون‌متني و شكل دوم، نشانه‌هاي فرامتني ناميده و در مجموع دوازده نمونه كه دلالت‌هاي ضمني غير متعارف دارند، به شيوه‌ي كتاب‌خانه‌اي و بر پايه‌ي تحليل محتوا بررسي شده است.

One of the most important aspects of Hafiz’s poems is harmony between form and sense. Their relationship is so significant that leads Hafiz to widely use the sign system and connotation in his work so that his poetry has the aesthetic form, common meaning as well as hidden and secondary meaning. The present paper aimed to show that Hafiz has used parallelism as signs to increase the meaning. Implication of signs in parallelism involves two forms including the movement of mind which is not in the direction from the parallelism in the couplet towards another word or concept which is not in the couplet; and the words in the couplet which seems not to have parallelism but they are paralleled with a word out of couplet and guide the reader's mind towards the word. In this paper, the former is called intertextuality and the latter is called hypertext signs; totally, twelve samples were investigated using library research and on the basis of content analysis.