بررسي اشكال قياس اقتراني شرطي و تحليل ديدگاه سمرقندي در حل آن

ابن‌سينا اشكالي را درباره قياس اقتراني شرطي طرح مي‌كند؛ به اين‌صورت كه در شكل اول مركب از دو متصله، اگر مقدمه اول مشتمل بر امري محال باشد، قياس منتج نخواهد بود. در اين مقاله، پس از بيان تشكيك و راه‌حل شيخ، راه‌حل‌هاي تعدادي از منطق‌دانان سرشناس دوره طلايي منطق اسلامي مورد بررسي قرار مي‌گيرد. شمس‌الدين سمرقندي (766 ق) در كتاب شرح القسطاس، اين آراء را ذكر و داوري و در نهايت راه‌حلي متفاوت مطرح مي‌كند. حل اين تشكيك در گرو تحليل صدق و كميت قضيه شرطيه متصله، نوع تلازم متصله لزوميه، تلازم حقيقي و تلازم لفظي (الزام) و... است؛ تا صدق قضيه شرطيه صغرا و كبرا ارزيابي شده و راه‌حل صحيح مشخص شود. ابن‌سينا راه‌حل اين اشكال را اختلال در صدق صغرا، به دليل امتناع مقدم آن، مي‌شمارد. اما ملاك صدق قضيه متصله لزوميه، وجود رابطه تلازم ميان مقدم و تالي است؛ چه موجود در خارج باشند، چه صورت ذهني و مفروض. بنابراين، قضيه صغرا از لحاظ صدق ايرادي ندارد. براساس نظريه‌اي كه خونجي مطرح كرد و سمرقندي آن را بسط داد، قضيه صغرا صادق است و عدم انتاج قياس ناشي از فقدان شرط كليت كبرا در شكل اول قياس اقتراني است. يا بايد گفت قضيه كبرا صادق است، اما فاقد كليت است، يا به عنوان يك قضيه كليه، كاذب است.