«ضرر و زيان» و مسئوليت بين‌المللي در چارچوب نظام حقوقي تغيير اقليم

Loss and Damage” and International Responsibility in the Framework of Climate Change Law

تغيير اقليم و آثار سوء ناشي از آن نظير آب شدن يخچال‌هاي طبيعي، افزايش سطح آب اقيانوس‌ها و وسعت گرفتن زمين‌هاي خشك و بياباني، پيامدهايي است كه امروزه در اقصي نقاط جهان قابل مشاهده و رو به فزوني است. چنين پيامدهايي حتي به‌رغم پايبندي به پيش‌بيني‌هاي به‌عمل‌آمده در قالب رژيم حقوقي تغيير اقليم (تعهدات مندرج در كنوانسيون چارچوب سازمان ملل متحد مصوب 1992، پروتكل 1997 كيوتو و توافقنامۀ 2015 پاريس) باز هم قابل وقوع بوده و هستند. به همين سبب، از همان ابتداي شكل‌گيري كنوانسيون چارچوب تغيير اقليم، مقولۀ «ضرر و زيان‌هاي همراه با آثار سوء تغيير اقليم» نيز از سوي اعضاي كنوانسيون به‌ويژه كشورهاي در حال توسعه مورد توجه قرار گرفت. با وجود تلاش‌هاي صورت‌گرفته جهت تبديل مفهوم «ضرر و زيان» به مبنايي به‌منظور جبران خسارت و «مسئوليت بين‌المللي» در قبال تغيير اقليم، اين اصطلاح ماهيت ويژه‌اي به خود گرفته و هم در اسناد بين‌المللي ناظر بر تغيير اقليم و هم در ادبيات حقوقي، توضيح مفهوم آن با ابهام‌هاي زيادي مواجه شده است. ابهام‌هايي در حوزه‌هاي معناشناختي، حقوقي و فني/تخصصي از مفهوم «ضرر و زيان» كه تعامل آن با نظام مسئوليت بين‌المللي را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد و وضعيت فعلي و آتي مسئوليت بين‌المللي در قبال تغيير اقليم را قابل بحث و تفسير باقي مي‌گذارد.

Today, climate change and its adverse effects - such as glacial retreat, sea-level rise, and desertification - are increasingly evident around the world. Such adverse effects may continue to occur despite the implementation of the climate change legal regime, namely: the obligations under the UN Framework Convention on Climate Change 1992, the 1997 Kyoto Protocol and the 2015 Paris Agreement. As a result, from the time of the 1992 Convention’s adoption, the issue of “loss and damage associated with the effects of climate change impacts" was emphasized by its member states, especially the developing countries. Despite the efforts to turn "loss and damage" into a basis for reparation and international responsibility/liability for climate change, this concept has taken on a special character. Consequently, international instruments and legal literatue on climate change are unclear about meaning of “loss and damage”. Furthermore, these terminological, legal and technical ambiguities overshadow its interaction with the international responsibility/liability system and make the current and future status of international responsibility for climate change controversial.