روش تاريخ نگاري در انديشه سياسي خواجه نظام الملك طوسي

The Method of Historiography in the Political Thought of Khaje Nizam al-Mulk Tusi

مفهوم‌سازي‌تاريخي يكي ازمباني فهم انديشه‌سياسي است‌كه از دوره يونان‌باستان تا ايران، اسلام و دوران‌مدرن مورد توجه بوده است. درگذشته مفهوم‌سازي تاريخي عمدتاً روندي عيني و وقايع‌نگارانه داشت،اما اين انديشه با اصحاب قرارداد، مفهوم‌سازي وضع‌طبيعي را به‌جاي عينيت وقايع قرار‌ داد. عده‌ي ديگري از انديشمندان-كوشيدند تا با ارائه يك‌خط سيركلي ازتاريخ، مراحل و ساختارهاي نهفته در پس تحولات راكشف كنند و براي‌خود يك دوره‌ي‌آرماني از درون تاريخ درآورده و آن‌را به‌عنوان نمونه مثالي وضع‌آينده قرار دهند. بسياري از ايده‌هاي مذهبي و نيز نظريه‌هاي هگل و ماركس با اين شيوه درصدد ارائه‌ي الگوي‌مطلوب خود از سياست و جامعه‌ي ايده‌آل بودند. اين پژوهش با هدف پاسخ‌به‌ اين پرسش تنظيم شده‌كه خواجه نظام‌الملك چگونه از تجربيات تاريخي و روايت از تاريخ،كوشيده تا انديشه‌ي سياسي خود درباب امرسياسي و دولت را ارائه نمايد؟ ايده اوليه‌ي نگارندگان آن‌است‌كه خواجه ‌نظام‌الملك با بهره‌گيري از متون تاريخي عصرخودكه عمدتاً به ايران پيش از اسلام و پس از آن‌برمي گردد،كوشيده تا با ذكر مثال‌هاي تاريخي و نيز بيانات و اظهارات شخصيت-هاي برجسته در اين دو مقطع مبنايي براي دستگاه فكري خود فراهم آورد. روش به‌كارگرفته شده در اين مقاله تحليل مضمون به‌عنوان يكي از شاخه‌هاي جديد تحليل محتواست، كه براساس آن مضامين اصلي يك متن از طريق مطالعه‌ي اكتشافي استخراج شده و براي بررسي فرضيه مورد توجه قرارگرفت. براي بررسي فرضيه نيز نخست روش‌تاريخ‌نگاري درانديشه‌ي سياسي‌ وي مورد بحث قرارگرفت، سپس با بررسي متن سياست‌نامه دونمونه تاريخي ايراني و اسلامي تشريح شد و نهايتاً با تحليل مضامين اصلي در اين دو دوره به ارائه‌ي روش خواجه نظام‌الملك پرداخته شد.

Historical conceptualization is one of the foundations of understanding political thought, which has been of interest from the ancient Greek period to Iran, Islam and the modern era. In the past, historical conceptualization mainly had an objective and historical process, but this thought, with the parties of the contract, placed the conceptualization of the natural state instead of the objectivity of events. Some other thinkers tried to reveal the hidden stages and structures behind the changes by presenting a circular line of history and made an ideal period for themselves from within history and put it as an example of the state-future. Many religious ideas as well as the theories of Hegel and Marx tried to present their ideal model of politics and ideal society in this way. This research is organized with the aim of answering the question, how did Khawaja Nizam al-Mulk try to present his political thought about politics and the state from historical experiences and narratives from history? The primary idea of its authors is that Khwaja Nizam al-Mulk, using the historical texts of his era, which mainly go back to Iran before and after Islam, tried to mention historical examples and the statements of prominent personalities in these two periods. provided a basis for his intellectual apparatus.The method used in this article is theme analysis as one of the new branches of content analysis, based on which the main themes of a text are extracted through exploratory study and taken into consideration for hypothesis testing.