برهان تكوّنُ الأزواج؛ بررسي انتقادي نظريه فخر رازي و خواجه نصير درباره متضايفان با تمسك به عقلانيت روايات معصومان عليهم السلام

The Argument of ‘the Formation of the Pairs’; A Critical Study of Fakhr-e Razi and Khajehe Nasir's Theory of the Correlatives (motazayefan), Relying on the Rationality of the Infallibles’ Narrations

نوشتار حاضر بر آن است با تأمل بر رابطه وجودي دو امر متضايف و نحوه پيدايش و تكوّن آنها در عالم خارج به ارائه برهاني نو و بي سابقه در راستاي اثبات توحيد بپردازد. براي اين منظور نخست به نقل و نقد دو نظريه انحصاري و مطرح در اين باره يعني نظريه فخر رازي و نظريه خواجه نصير پرداخته و سپس در سايه عقلانيت موجود در روايات معصومان عليهم السلام به ارائه نظريه سومي مي‌پردازيم كه در عين حال متضمن برهاني تازه و بديع در اثبات توحيد نيز خواهد بود؛ بدين نحو كه در آغاز مستدل مي‌شود كه موجوديت خارجي دو امر متضايف، همواره مستند به دور است؛ اما تحقق دور تنها زماني مستلزم محال است كه نتيجه فاعليتي از سنخ «صنع الشيء من شيء» باشد؛ اما اگر نتيجه فاعليتي از سنخ «صنع الشيء لامن شيء» بوده باشد، هيچ گونه استحاله‌اي به همراه نخواهد داشت. بدين ترتيب نتيجه خواهيم گرفت كه نفس موجوديت خارجي امور متضايف دلالت بر موجوديت فاعلي است كه آن فاعل، صانع لامن شيء است. آنگاه با پنج قياس استثنايي مبرهن خواهيم كرد كه هر آن كس صانع لامن شيء باشد، احدي خواهد بود و دومي ندارد.

The present article intends to present a new and unprecedented argument to prove monotheism by reflecting on the existential relationship between two correlative (motazayef) matters and how they are originated and evolved in the outside world. For this purpose, I first quote and critique two exclusive theories in this regard, namely the theory of Fakhr-e Razi and the theory of Khajeh Nasir, and then, in the light of the rationality of the Infallibles’ narrations, I present a third theory that includes a new and innovative argument in proving monotheism. Thus I first argue that the external existence of two correlative matters always requires a circular reasoning, but the realization of a circular reasoning entails impossibility only if it is the result of a subjectivity of the type "making something from something", but if it is the result of a subjectivity of the type "making something not from a thing", it will not entail any impossibility. Thus I will conclude that the mere external existence of correlative matters implies a subjective existence; an agent who is the creator not from a thing. Then I will show, using four implication eliminations, that whoever is a creator not from a thing, will be the one who has no second.