بررسي ديدگاه قرآن و روانشناسي نسبت به موفقيت بر اساس نظريه ي زمينه اي

A study of the Qur'an and psychology from the perspective of success based on grounded theory

در پژوهش حاضر به منظور دستيابي به وجوه تشابه و تمايز ديدگاه قرآن و روانشناسي به «موفقيت» و شرايط، تعامل¬ها و پيامدهاي آن، رويكرد كيفي و روش نظريه¬ي زمينه¬اي به كار گرفته شد. با اعمال سه نوع كدگذاري باز، محوري و انتخابي درباره داده¬هاي قرآن و روانشناسي، الگوهاي پارادايمي تدوين و با توجه به آن¬ها تعريف موفقيت ارائه شد. در الگوي قرآن «فلاح» به عنوان مقوله اصلي و «فطرت خداجو»، «لطف الهي»، «باور به آخرت» به عنوان شرايط علّي؛ «آزادي» و «ورود به صراط مستقيم» به عنوان شرايط زمينه¬اي؛ «روابط مثبت» و «قدرت دروني» به عنوان مقوله¬هاي واسطه¬اي و «خودسازي»، «عبوديت»، «دينداري»، «ولايتمداري» و «سرعت و سبقت» به عنوان راهبرد مطرح شدند. در الگوي روانشناسي «شكوفايي» به عنوان مقوله اصلي انتخاب و «خودشناسي» و «غايت¬گرايي» به عنوان شرايط علّي؛ «آزادي»، «محيط مناسب» و «انگيزش» به عنوان شرايط زمينه¬اي؛ «هيجان¬ها و عواطف مثبت»، «روابط مثبت» و «ويژگي¬هاي شخصيتي» به عنوان مقوله¬هاي واسطه¬اي و «خودكفايي و خودمديريتي»، «كار و تلاش»، «تفكر و سبك تبيين مناسب» و «تأخير كامروايي ـ لذت¬جويي» به عنوان راهبرد مطرح شدند. يافته¬ها نشان داد هر دو ديدگاه موفقيت را رشد و تحقق انسان مي¬دانند كه در ديدگاه قرآن باعث فلاح و ورود به حيات طيبه شده و منتهي به قرب و فوز الهي مي¬گردد اما در ديدگاه روانشناسي به منظور نيل به شكوفايي، تعالي و بهزيستي صورت مي¬پذيرد. قرآن، الگوي پارادايمي موفقيت را حول محور «خداوند» ترسيم مي‌كند درحاليكه در الگوي روانشناسي، «انسان» محور اصلي است.

In the present study, in order to achieve the similarities and differences between the Qur'an and psychology perspectives on success and conditions, interactions and consequences, a qualitative approach and a method of grounded theory were used. By applying three types of open, axial and selective coding on Quranic data and psychology, paradigm models were developed and the definition of success was presented. In the Qur'anic model, " salvation" as the corecategory and "God-seeking nature", "divine grace", "belief in the hereafter" as causal conditions; "Freedom" and "entry into the straight path" as contextual conditions; "Positive relationships" and "inner power" were introduced as mediator conditions and "self-construction", "worship", "religiosity", "governorship" and "speed and overtaking" were introduced as strategies. In the psychological model, "flourishing" as the corecategory and "self-knowledge" and "teleology" as causal conditions; "Freedom", "appropriate environment" and "motivation" as contextual conditions; "Positive emotions", "Positive relationships" and "Personality traits" as mediator conditions and "Self-sufficiency and self-management", "Work and effort", "Appropriate thinking and style of explanation" and " Delayed gratification - hedonism "were proposed as a strategy. The findings showed that both success approaches are recognized as human’s development and flourishing which in Quran viewpoint causes salvation, entering pure life, ending to divine salvation and nearness to the God, but in psychology viewpoint it is performed in order to achieve prosperity, eminency, wellbeing and happiness. an‎d welfare takes place. The Qur'an depicts the paradigm model of success around the "God" axis, while in the psychological model, "m@n" is the main axis.