جبر و اختيار از منظر ابن ابي‌جمهور احسائي

مسئله «اختيار» انسان يكي از مباحث پرچالش و دامنه‌دار در تاريخ تفكر بشر به‌شمار مي‌رود و تاكنون راه‌حل‌هاي گوناگوني براساس مباني فكري مختلف براي آن ارائه شده است. اين مسئله در انديشه ابن ابي‌جمهور احسائي نيز مطمح نظر قرار گرفته است، مي‌توان گفت آنچه ديدگاه احسائي را از سايران امتياز بخشيده و درخور توجه كرده، تلاش كم‌نظير وي براي تقريب نظريات فلاسفه، عرفا و متكلمان در اين زمينه است كه در كتاب «مُجلي» صورت گرفته است. اين جستار كوشيده است، راه‌حل ارائه شده از سوي احسائي براي پاسخ‌گويي به مسئله اختيار انسان و تلاش او براي رفع تعارض‌هاي موجود ميان انديشه‌هاي گوناگون را بررسي كند. از جمله دستاوردهاي بحث اين است كه احسائي متناسب با رويكرد اشراقي خويش، تفسير خاصي از نظريه «أمر بين الامرين» ارائه كرده و اختلافات موجود در مسئله اختيار را بر پايه پذيرش وحدت سه‌گانه «شريعت ـ طريقت ـ حقيقت»، قابل جمع و غيرمتعارض با هم قلمداد كرده است.