بررسي تطبيقي وحدت وجود از ديدگاه مكتب ودانته در عرفان هندويي با مكتب صدرايي در عرفان اسلامي

وحدت وجود از مسائل بغرنجي است كه در مكاتب عرفاني مطرح است. اين تحقيق درصدد توصيف مقايسه‌اي ديدگاه مكتب هندويي و عرفان اسلامي برآمده كه عمق توجه دانشمندان جهان اسلام را بيان مي‌دارد. در مكتب هندويي و در بين مسلمين سه تفسير از وحدت وجود ارائه شده است: 1. عالم يك وجود واحد شخصي است كه همه‌ اشياي عالم اجزاي آن محسوب مي‌شوند. اين نظر را برخي از متكلمين اسلامي به عرفا نسبت داده‌اند. 2. عالم يك وجود واحد شخصي است و كثرات و اشياي ديگر، موهوم و سرابي بيش نيستند. اين نظر به برخي از صوفيه منتسب مي‌باشد. دو تفسير يادشده از وحدت وجود، از كلمات مكتب هندويي نيز استفاده مي‌شود. 3. عالم يك وجود واحد شخصي بي‌نهايت و نامحدود است كه جايي براي غير نمي‌گذارد. كثرات، شئون و ظهورات آن وجود واحد شخصي‌اند. در اين ديدگاه، اتصاف كثرات به وجود، مجاز است. در نسبت وجود به كثرات، وجود واحد شخصي نقش حيثيت تقييديه‌ شأني را ايفا مي‌كند و اختلاف كثرات ـ كه يكي برتر از ديگري مي‌باشد ـ اختلاف تشكيكي است. اين تفسير، نظر اكثر عرفاي مسلمان است و از كلمات عرفان هندويي نيز به‌دست مي‌آيد.