بررسي تأثيرات سياسي و اجتماعي دوره قاجاريه و پهلوي بر معماري مذهبي يهوديان تهران

يهوديان تهران قديمي‌ترين و بيشترين اقليت‌ ساكن اين شهر هستند. با اين‌حال اطلاعات اندكي از بناهاي مذهبي اين اقليت به‌نسبت ساير اقليت‌هاي ساكن تهران موجود است. بخشي از اين شناخت اندك به‌سبب بي‌توجهي پژوهشگران به معماري مذهبي يهوديان به‌خاطر نداشتن معماري شاخص است؛ و بخش مهم‌تر به بي‌ميلي يهوديان در معرفي آثار مذهبي خود بازمي‌گردد. ممانعت از رؤيت اماكن مذهبي يهوديان آگاهانه و با توجه به شرايط تاريخي و اجتماعي اين اقليت بوده و متناسب با تغييرات اجتماعي، ميزان رؤيت‌پذيري كنيسه‌ها در سطح شهر تهران تغيير كرده است. در دوره قاجاريه به‌علل مذهبي تلاش واضحي در پنهان‌سازي كنيسه‌ها صورت مي‌گرفت؛ اما با تحولات پس از مشروطه و اوايل حكومت پهلوي اول، تمايل به نمايان ساختن و ايجاد كنيسه‌هاي بزرگ با معماري شاخص به‌وجود آمد. اواخر دوره پهلوي اول تحولات سياسي مجال چنداني براي ساخت كنيسه براي يهوديان فراهم نكرد؛ اما سياست‌هاي بين‌الملي پهلوي دوم موجب ايجاد كنيسه‌هاي متعددي در شهر تهران شد. با اين‌حال، شرايط اجتماعي و مخالفت‌هاي مردمي با سياست‌هاي دولت در قبال اسرائيل، موجب شد تا مجدداً با رؤيت‌پذيري كنيسه‌ها در سطح شهر مخالفت شود و پنهان‌سازي آنها در قالب مدارس يهوديان صورت گيرد. اين مقاله كه به شيوه «ميداني» و تحقيق كتابخانه‌اي و با روش توصيفي ـ تحليلي انجام شده، با بررسي معماري مذهبي كنيسه‌هاي تهران از دوره قاجاريه تا پايان پهلوي، تحليلي از شرايط اجتماعي و سياسي اين اقليت مذهبي ارائه كرده است.