تبادلات گازي و تجمع محلولهاي سازگار در تودههاي دچار زوال بلوط ايراني در استان ايلام (مطالعه موردي: منطقه جنگلي گچان و ششدار)

مقدمه و هدف: مطالعه تبادلات گازي در شرايط تنش خشكي مي تواند به شناسايي فاكتورهاي مؤثر در مقاومت به اين تنش كمك كند. به منظور بررسي تأثير عوامل فيزيولوژيكي ويژگي هاي فتوسنتزي و تجمع اسموليت ها بر خشكيدگي درختان بلوط ايراني(Quercus brantii Lindl.) ، دو توده جنگلي گچان و ششدار استان ايلام براي مطالعه انتخاب شدند. مواد و روش ها: درختان بلوط بر مبناي شدت خشكيدگي تاجي به چهار گروه (سالم، ۳۳۵% ،۶۶۳۳% و بالاي ۶۶% خشكيدگي) تقسيم شدند. فعاليت هاي فيزيولوژيكي مانند: فتوسنتز، تعرّق، تنفس، غلظت دي اكسيد كربن داخل روزنه اي، هدايت مزوفيلي ، كارايي مصرف آب، دماي برگ، قندهاي محلول و اسيدآمينه هاي آزاد از برگ درختان در جهت شيب غالب منطقه از شاخه هاي انتهايي در قسمت مياني تاج به صورت تصادفي اندازه گيري شدند و پايه هاي منتخب در محدوده ي قطري ٣٠ تا ٤٠ سانتي متر انتخاب شد. براي تجزيه و تحليل داده ها، از تجزيه واريانس يك طرفه و براي مقايسه تيمارهاي مختلف از كمينه ي تفاوت معني داري (LSD) استفاده شد و تمام محاسبات با نرم افزار SAS انجام شد. يافته ها: در درختان با خشكيدگي شديد در منطقه گچان، نتايج اين تحقيق نشان داد كه ميزان فتوسنتز (1/06 ميكرومول CO2 بر مترمربع بر ثانيه) با كاهش در هدايت مزوفيلي ( 0/0021 مول در مترمربع بر ثانيه)، تعرّق (3/82 ميلي مول آب بر مترمربع بر ثانيه)، كارايي مصرف آب (0/27 ميكرومول CO2بر مول آب) و افزايش غلظت دي اكسيد كربن زيرروزنه اي (488/15 ميكرومول CO2 بر مول) و دما (36/05 درجه سانتي گراد) همراه بود. نتايج آزمون همبستگي (در سطح احتمال 0/05 و 0/01)، نقش عوامل روزنه اي و غير‌روزنه اي در كاهش فتوسنتز را نشان داد. همچنين، افزايش ميزان قند هاي محلول (0/009 ميكروگرم بر گرم وزن تر برگ) و اسيد آمينه هاي آزاد (0/012 ميكروگرم بر گرم وزن تر برگ) به‌ عنوان محلول هاي سازگار در تنظم اسمزي مشاهده نشد. در منطقه ششدار پارامترهاي فتوسنتزي بين تيمارهاي مختلف خشكيدگي تفاوت معني داري را نشان نداد، امّا با افزايش تجمع قند هاي محلول در درختان سرخشكيده بلوط ايراني همراه شد. افزون‌بر‌اين، همبستگي معني داري بين فتوسنتز با عوامل روزنه اي مشاهده نشد كه بيانگرتوانايي اين گونه در باز نگه داشتن روزنه در شرايط تنش خشكي شديد است. نتيجه گيري: بنابراين، نتايج تحقيق حاضر تفاوت در ظرفيت هاي فتوسنتز درختان سرخشكيده بلوط ايراني و همچنين به كارگيري راه كارهاي اجتناب و تحمل به خشكي در دو منطقه را نشان مي دهد.