معيارها و شاخص‌هاي انتخاب گونه براي جنگل‌هاي دست‌كاشت در مناطق خشك و نيمه‌خشك

مقدمه و هدف: جنگل‌هاي دست كاشت 264 ميليون هكتار يعني بالغ بر 7% از كل جنگل‌هاي دنيا را در بر مي‌گيرند و هرساله به طور ميانگين 5 ميليون هكتار به اين وسعت افزوده مي‌شود. در كشور ما طبق آمار حدود 941000 هكتار جنگل‌هاي دست‌كاشت وجود دارد. جنگل‌هاي دست‌كاشت با اهداف متنوعي ايجاد مي‌گردند و با توجه به نقشي كه مناطق صنعتي در ايجاد آلاينده‌هاي جوّي داشته و نيز نقشي كه درختان و درختچه‌ها در جذب اين‌گونه آلاينده‌ها دارند، يكي از اهداف ايجاد اين نوع جنگل‌ها، جذب آلاينده‌هاي جوّي و كمك به بهبود كيفيت هوا مي‌باشد. اطراف مناطق صنعتي از جمله مناطقي هستند كه بر اساس الزامات زيست‌محيطي ملزم به ايجاد جنگل‌هاي دست‌كاشت مي‌باشند. صرف نظر از اينكه اين جنگل‌ها با چه هدفي ايجاد شده و يا قرار است ايجاد شوند، مهمترين دغدغه، موفقيّت و يا عدم موفقيّت اين نوع جنگل‌كاري‌ها است و آنچه در درجه اوّل اهميّت قرار دارد انتخاب گونه مناسب براي اين مناطق است. براي هر انتخابي از جمله انتخاب گونه براي جنگل‌كاري نياز است شاخص‌ها و معيارهائي وجود داشته باشد تا مطابق با آن شاخص‌ها و معيارها انتخاب انجام گردد. تحقيق حاضر به بررسي چگونگي استخراج معيارها و شاخص‌هاي مناسب براي انتخاب گونه‌هاي مناسب در جنگل‌كاري مناطق خشك و نيمه خشك صنعتي مي‌پردازد. مواد و روش ها: پس از بررسي منابع و توسط كارگروه تخصصي چهار گروه‌معيار، ده معيار، 16 زيرمعيار و 74 شاخص براي ارزيابي و تعيين درجه و درصد اهميّت از طريق پرسشنامه دلفي در اختيار متخصصان آكادميك و اجرائي جنگل‌كاري كشور قرار داده شد.يافته ها: چهار گروه ‌معيار، نه معيار، 13 زيرمعيار و 61 شاخص براي انتخاب گونه، با توجه به درجه و درصد اهميّت آنها استخراج و رتبه‌بندي گرديدند. از ميان گروه ‌معيارها، گروه معيار اكولوژيك، از ميان معيارها، معيار زيستي، از ميان زيرمعيارها، زيرمعيار قدرت سازگاري و از ميان شاخص‌ها، شاخص‌ اكولوژيكي مقاومت به خشكي و شاخص مديريتي كاهش مصرف آب بالاترين اهميّت را از نظر متخصّصان براي تصميم‌گيري در امر انتخاب گونه در جنگل‌كاري مناطق خشك و نيمه‌خشك صنعتي دارا بودند. نتيجه گيري: بر اساس نتايج اين تحقيق شاخص‌هائي مثل مقاومت به خشكي، هزينه آبياري و نگهداري، قابليت جذب گرد و غبار و شاخص راندمان آبياري از جمله شاخص‌هائي هستند كه درصد و درجه اهميّت بالائي در تصميم‌گيري براي انتخاب گونه برخوردار مي‌باشند.