تحليل پايداري نظام توليد گندم (Triticum aestivum L.)و جو (Hordeum vulgare L.) ديم در ايران

در كنار افزايش توليد، توجه به اثرات زيست‌محيطي و به حداقل رساندن آن نيز از مسائل مهم و ضروري در برنامه ريزي و سياست‌گذاري بخش كشاورزي است. در اين مطالعه، پايداري توليد گندم و جو ديم كه بخش اعظم سطح زير كشت غلات ديم كشور را به خود اختصاص مي‌دهد با استفاده از شاخص ردپاي اكولوژيك چند كاركردي براي سال زراعي 96-1395 بررسي شد. براي انجام تحليل پايداري از داده‌هاي موجود در منابع اطلاعاتي شامل سامانه وزارت جهاد كشاورزي، آمارنامه كشاورزي و نيز آمار و اسناد انتشار يافته در بانك‌هاي اطلاعاتي داخلي و خارجي استفاده شد. در اين تحقيق، زمين بهره ور زيستي به‌عنوان شاخص ردپاي اكولوژيك مستقيم و ميزان زمين لازم براي جذب مواد زائد حاصل از فرآيند توليد به‌عنوان ردپاي غيرمستقيم در نظر گرفته شد. پس از محاسبه شاخص ردپاي اكولوژيك براي يك هكتار مزارع گندم (Triticum aestivum L.) و جو ديم (Hordeum vulgare L.)، شاخص ردپا بر مبناي واحدهاي مختلف كاركردي، عملكرد، محصول و سود محاسبه شد. نتايج اين مطالعه نشان داد كه دامنه شاخص ردپاي اكولوژيك توليد يك هكتار گندم ديم بين 2.57 در استان‌ خراسان جنوبي تا 2.87 هكتار جهاني در استان البرز بود و براي توليد يك هكتار جو ديم در كشور از 2.57 در استان‌ها خراسان جنوبي تا 2.73 هكتار جهاني در استان مركزي متغير بود. شاخص ردپاي اكولوژيك بر مبناي عملكرد نشان داد كه توليد يك تن گندم ديم در استان‌هاي مازندران، اردبيل و گلستان در وضعيت پايدارتري نسبت به ساير استان ها قرار دارد. همچنين پايداري زيست‌محيطي توليد يك تن جو ديم استان‌هاي مازندران، البرز و گيلان در وضعيت مطلوب‌تري در سطح كشور قرار دارد. نتايج همبستگي نشان داد كه بين شاخص ردپاي اكولوژيك و ردپاي اكولوژيك عملكرد در توليد گندم ديم رابطه معني‌داري وجود دارد، ولي اين رابطه در مورد جو ديم مشاهده نشد. همچنين رابطه معني‌داري بين ردپاي اكولوژيك بر مبناي عملكرد و سود مشاهده نشد كه عدم مديريت هزينه در توليد دو محصول گندم و جو ديم را نشان مي‌دهد. بر اين اساس، مي‌توان نتيجه گرفت كه كاربرد نهاده هاي شيميايي در اين استان‌ها تنها سبب افزايش آلايندگي شده و افزايش سودآوري را به دنبال نداشته است، بنابراين توصيه مي‌شود با توجه به شرايط اقليمي اين مناطق، ميزان بهينه كاربرد نهاده هاي كشاورزي در بين كشاورزان پيشنهاد و ترويج شود.