بررسي وضعيت و سير تحول توليد و تجارت فرش در سلطان‌ آباد در دوره قاجار

Investigating the situation and evolution of carpet production and trade in Sultan abad during the Qajar period

با احياء صنعت فرش ايران در دوره قاجار در نيمه اول قرن 19م/ 13ق و سپس رونق آن در اواخر اين قرن و اوايل سده 20م، توليد و تجارت آن به جايگاه خاصي رسيد. در اين بين، سلطان­آباد عراق از مهم­ترين مراكز فرش­بافي در اواخر دوره قاجار محسوب مي ­شد كه سهم عمده ­اي از توليد و صادرات فرش كشور را به خود اختصاص داده بود. اين پژوهش بر آن است، با روش توصيفي­ ـ تحليلي و با استفاده از منابع و اسناد سازمان آرشيو ملي و مركز اسناد وزارت امور خارجه، به اين پرسش پاسخ بدهد كه سير تحول توليد و تجارت فرش در سلطان­ آباد در دوره قاجار چگونه بوده است؟ بر اساس يافته­ هاي پژوهش، در نيمه اول قرن 19م/ 13ق، بافت فرش در سلطان ­آباد توسط قالي ­بافان شهري و روستايي و در كارگاه ­هاي خانگي به صورت محدود انجام مي­ شده و عمدتاً در بازارهاي داخل كشور مورد معامله قرار مي­ گرفته است. اما در نيمه دوم اين قرن و اوايل سده 20م/ 14ق، متأثر از عواملي چون موقعيت جغرافيايي منطقه عراق و قرار گرفتن بر سر راه ­هاي ارتباطي، وجود نيروي انساني (بافندگان) ماهر و فراوان در آنجا، همچنين دسترسي به پشم مرغوب مناطق غرب كشور و سرانجام سرمايه­گذاري تجار و شركت­هاي داخلي و خارجي در صنعت فرش سلطان­ آباد، تعداد كارگاه ­هاي بزرگ قالي­بافي و حجم توليد اين فرآورده افزايش قابل توجهي يافت و ارزش صادرات آن به رشد و رونق بالايي رسيد، به گونه ­اي كه فرش­ هاي دست­باف آنجا عمدتاً راهي بازارهاي اروپا و آمريكا مي­ شد.

The Iranian carpet industry revived during the Qajar period in the first half of the 19th century and its production and trade expanded to a high degree in the early 20th century. Sultanabad ( Iraq) which was one of the most important centers of carpet weaving in the late Qajar period, provided a high percentage of the country's carpet production and exports. This research focuses on the development of carpet production and trade in Soltanabad during the Qajar period. The research by using a descriptive-analytical method is based on documents from the National Archives Organization and the Documentation Center of the Ministry of Foreign Affairs. The research shows that in the first half of the 19th-century carpet weaving in Soltanabad mostly was made by urban and rural carpet weavers in homes and was mainly traded in domestic markets. But in the second half of the 19th century and the early 20th century due to the important location of the Iraqi region, the availability of skilled and abundant manpower (weavers), access to good quality wool from the west, and the investment of domestic and foreign traders and companies in the Soltanabad carpet industry, carpet production, and its export increased significantly. This kind of hand-woven carpet mainly was exported to the European countries and the United States.