فقه حكومتي فرا مذهبي با واكاوي مصاديق فقهي و حقوقي استصلاح در پرتو مصلحت عمومي

Trans-religious Governmental Jurisprudence by Analyzing Jurisprudential and Legal Examples of “Istislah” in the Light of Public Expediency

پيشرفت و توسعه جامعه ‌انساني سبب بروز نيازهاي جديد به ويژه در عرصه موضوعات اجتماعي مي‌گردد كه ضرورت پاسخ‌­گويي به آنها با حفظ مقاصد الشريعه در صورتي كه مصلحت محرز گردد، مورد تأييد شرع است. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به دنبال پاسخ‌گويي به اين پرسش اساسي است كه: مصلحت عمومي چه جايگاهي در احكام استصلاحي دارد كه منتج به فقه حكومتي فرامذهبي مي‌شود؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد گسترش اجتماع انساني بالتبع پرداختن به مسائل مستحدثه كه مبتني ‌بر مصلحت عمومي هستند را مي‌طلبد. در اين راستا به­‌كاربستنِ استصلاح ضابطه‌مند كه تحت حاكميت روح شريعت قرار دارد، شرعي و عقلي است و لذا اين‌گونه كاركرد استصلاح از صغريات سنت و يا عقل به­‌شمار مي‌آيد كه احكامي اجتماعي دائرمدار مصالح ‌عامه را صبغه فرا مذهبي مي‌بخشد و بنابراين گرچه استصلاح منبعي غيرمنصوص است، لكن سازوكاري است كه كليت ‌شريعت بر آن حكومت داشته و بر همين اساس است كه برخي فقهاي اماميه در موضوعاتي نظير بيمه، احتكار و مالكيت معنوي و قانونگذاران در مباحثِ منافع عمومي و مسائل مستحدثه حقوقي كه جنبه حكومتي دار‌ند به اتكاي مصالح عامه، استصلاح را در قالب سنت و يا عقل به­‌كار مي‌بندند.

The progress and development of human society causes new needs, especially in the field of social issues, the need to meet them while maintaining the purposes of Sharia is accepted by the Sharia, if the expediency is approved. The present study is aimed at answering the basic question that: What is the place of public expediency in the rules of Istislah that result in trans-religious governmental jurisprudence? Research findings show that the expansion of human society requires dealing with emerging issues that are based on the public expediency. Therefore, applying systematic Istislah under the authority of the spirit of Sharia is legal and rational and thus this kind of application of Istislah is from the presumptions of Sunnah or rationality that gives the social rulings based on public expediency a trans-religious character, so although Istislah is an unspecified resource, it is a mechanism generally governed by Sharia. Therefore, some Imami jurisprudents in subjects such as insurance, hoarding and intellectual ownership, and the legislator in issues like public expediency and emerging legal issues that have a governmental aspect, relying on the public expediency, use Istislah in the form of tradition or reason.