بررسي الگوي توزيع عناصر خاكي نادر(REEs) در آپاتيت‌هاي هرمز به عنوان رهيافت اكتشافي با استفاده از مقايسه توزيع الگوي عناصر اصلي و خاكي نادر در ريوليت‌هاي گنبد نمكي هرمز و گچين

Investigation of distribution pattern of Rare Earth Elements (REEs) in Hormuz apatites as an exploratory approach using comparison of the distribution pattern of major REEs elements in rhyolites of Hormuz and Gachin salt domes

گنبدهاي نمكي هرمز و گچين به ترتيب در 17 كيلومتري جنوب و 50 كيلومتري غرب بندرعباس، بر كمربند زاگرس واقع هستند. رخنمون هاي گسترده اي از سنگ ها و توف ريوليتي در اين گنبدهاي نمكي­ ديده مي شود. كاني­ هاي اصلي تشكيل‌دهنده ريوليت ­ها شامل هماتيت، مگنتيت، پيريت، آهكيوپيريت و آپاتيت (گنبد نمكي هرمز) هستند. بر پايه شواهد زمين­ شيميايي، سنگ هاي ريوليتي هرمز و گچين وابسته به سري هاي ماگمايي آهكي قليايي تا شوشونيتي هستند و طي يك نظام زمين ساختي از نوع كمان هاي آتشفشاني كرانه فعّال قارهاي تشكيل شده اند. نبود ناهنجاري­ هاي منفي Nb و مثبت Pb در ريوليت هاي هرمز و گچين نشان­ دهنده ماگماي برآمده از خاستگاه گوشت ه­اي با آلودگي كمي از سنگ ­هاي پوست ه­اي و وابسته به فرورانش است. مقدار ميانگين نسبت هاي (La/Yb)N و (Ce/Yb)N به عنوان شاخص نسبت عناصر خاكي نادر سبك (LREE) به سنگين (HREE) نشان­ دهندهي غني شدگي آشكار LREEها نسبت به HREEها براي سنگ هاي ريوليتي هرمز در برابر سنگ هاي ريوليتي گچين است. همبستگي قوي و مثبت بين مجموعه عناصر خاكي نادر با مجموعه اكسيدهاي آهن، فسفات، كلسيم و همچنين ناهنجاري­هاي مثبت La و Ce و منفي P در نمونه هاي ريوليتي هرمز نسبت به نمونه هاي گنبد نمكي گچين، پيامد حضور كاني آپاتيت در اين سنگ هاست. الگوي پراكندگي عناصر خاكي نادر سبك در آپاتيتهاي گنبد نمكي هرمز از روند منظم تر و يكنواخت تري پيروي مي كند، به طوري كه LREEها سازگاري بيشتري براي تمركز در كاني آپاتيت نشان مي دهند. پايين بودن مقدار Eu/Eu* در آپاتيتهاي هرمز (ppm 04/0-01/0) نسبت به ريوليتهاي هرمز (ppm 1/1-3/0) ميتواند بيانگر تغيير تركيب ماگمايي طي تشكيل آپاتيتها باشد. افزون بر اين، افزايش ناهنجاري منفي Eu ميتواند به دليل تبلور فلدسپارها باشد كه Euرا از مذاب جدا كرده و در خود متمركز مي سازند و در آپاتيت­هاي هرمز نشانگر درجه جدايش بالاست. آپاتيت‌هاي گنبد نمكي هرمز، با غنيشدگي LREEها نسبت به HREEها، ناهنجاري­ هاي منفي Eu و مثبت Ce و غلظت‌هاي عناصر خاكي نادر قابل توجه تا ppm 8882 به عنوان كاني رهيافت نقش مهمي در ارزيابي توزيع عناصر خاكي نادر در ريوليت گنبد نمكي هرمز دارند.

Hormuz and Gachin salt domes are located on the Zagros Belt, about 17 km south and 50 km west of Bandar Abbas, respectively. Extensive outcrops of rhyolite and tuffs are observed in these salt domes. The main constituent minerals of rhyolite include hematite, magnetite, pyrite, chalcopyrite and apatite (Hormuz salt dome). Geochemical evidence indicates that the rhyolite of the Hormuz and Gachin domes belongs to the calc-alkaline to shoshonitic of magmatic series and formed during a tectonic regime of active continental margin volcanic arcs. Absence of negative Nb anomaly and positive anomaly of Pb in Hormuz and Gachin rhyolites indicate magma derived from the mantle source with low contamination from crustal rocks and subduction-dependent. The average ​​of (La/Yb)N and (Ce/Yb)N ratios as index (LREE/HREE) indicate high enrichment of LREE against HREE for Hormuz rhyolite versus Gachin rhyolite,. Strong and positive correlation between ΣREE with Fe, P and Ca oxides as well as positive La and Ce anomalies and negative P anomaly in Hormuz rhyolite samples compared to Gachin samples, are consequence of the presence of apatite mineral in these rocks. The distribution pattern of Light Rare Earth Elements in Hormuz salt dome apatites show a more regular and uniform trend. Thus (LREE) show more adaptation to focus on apatite minerals. The low ratios of Eu/Eu* in apatites of Hormuz (0.01-1.04 ppm) rather than ryholites of Gachin (0.1-3.1 ppm) shows changes in the magma composition during the formation of apatites. In addition, increases in negative Eu anomaly can be due to the crystallization of feldspars that separate Eu from the melt and its concentration; therefore, the Hormuz apatites indicates a high degree of differentiation. In Hormuz salt dome apatites, enrichment of LREE to HREE, negative Eu and positive Ce anomalies and significant ΣREE concentrations up to 8882 ppm as the indicator mineral plays an important role in evaluating the distribution of rare earth elements in the rhyolite of the Hormuz salt dome.