اقتباس و كوته‌نگاشت از متون ادبي در نگارگري؛ مطالعهٔ موردي: تحليل سه روايت و نگارهٔ منتخب از خمسهٔ نظامي شاه طهماسبي

Adaptation and Abridgment of Literary Texts in Painting Case Study: Analysis of Three Selected Narrations and Paintings of Khamseh Nezami of Shah Tahmasebi

اقتباس از واژگان پركاربرد براي بازگفت و تبيين گستره برگرفتگي و تأثيرپذيري متني از متن يا متون ديگر است. نظر به جايگاه خاص و متعالي صورت و معناي قرآن كريم، نخستين تعريف‌ها از اقتباس، ناظر بر تأثير و حضور اين كلام وحياني در متون ادبي است، اما رفته‌رفته توسّع معنايي يافته و به‌ويژه در مطالعات چند دهه اخير، از اصطلاحات پركاربرد در تبيين فرايندهاي آفرينش آثار ادبي و هنري به‌شمار مي‌رود. از هنرهايي كه بسيار متأثر از متون ادبي است و به‌ويژه در نسخ خطي به زيباترين وجهي به تجلي درآمده، هنر نگارگري است. در پژوهش حاضر با روش توصيفي و تحليل تطبيقي، و با هدف تبيين نحوه اقتباس نگارگران از متون ادبي و گستره تأثير و حضور آن متون در نگاره‌ها، سه روايت و نگاره‌هاي مرتبط با آنها از خمسه نظامي شاه‌طهماسبي برگزيده شد. يافته‌هاي پژوهش آشكار مي‌سازد از انواع مهم و شايع اقتباس در ساحت ادبيات، تلخيص يا كوته‌نگاشت است و چگونگي پيوند و ارتباط نگاره‌هاي متون مصور با متن ادبي را مي‌توان ذيل اين نوع، تحليل و تفسير كرد. نگارگر بي‌آنكه درصدد روگرفت و تكرار متن پيشِ رو باشد، با تخيل تيزپروازش متأثر از اين متن و پاره‌اي از متون ديگر كه در ذهن و ضمير او نقش بسته است، به ترسيم نگاره‌ها مي‌پردازد.

Adaptation is to use the commonly used words to retell and explain the extent to which a text is taken from and influenced by another text or texts. Due to the special and sublime position of the form and meaning of the Holy Quran, the first definitions of adaptation refer to the influence and presence of this revelatory word in literary texts, but it has gradually developed semantically and especially in the studies of recent decades it is one of the most widely used terms in explaining the processes of creating literary and artistic works. One of the arts that is very much influenced by the literary texts and is most beautifully manifested, especially in manuscripts, is the art of painting. In the present study, with the descriptive method and comparative analysis, and with the aim of explaining how the painters adapted from literary texts and the scope of influence and presence of those texts in the paintings, three narratives and related paintings were selected from Khamseh Nezami of Shah Tahmasebi. The research findings reveal that one of the most important and common types of adaptation in the field of literature is abridgment and summary, and state of the connection and relation of illustrated texts with the literary text can be analyzed and interpreted under this type. Without trying to copy and repeat the text ahead, the painter draws the drawings with a sharp imagination influenced by this text and some other texts that are engraved in his mind and conscience.