تقريرهاي صوفيه از اسقاط تكليف شرعي در طايفه عقلاءالمجانين با تأكيد بر ديدگاه ابن‌عربي و عين‌‌ القضات همداني

The Wise Fools (Uqalā al-Majānin) and Sufis; A Study Based on the Views of Ibn Arabi and Ayn al-Quzat

در متون عرفاني اسقاط تكاليف شرعي عقلاءالمجانين از جمله موضوعات پربسامدي است كه با تقريرهاي گوناگوني بيان شده است. اين مقاله به روش توصيفي ـ تحليلي به روشن كردن رهيافت‌هاي نظري صوفيه در رواداشت اسقاط تكاليف شرعي در عقلاءالمجانين و بازشناسي عوامل اين اسقاط از نظر آن‌ها پرداخته است. بر اين اساس مقاله حاضر در پي پاسخ به اين پرسش است كه در انسان‌شناسي عرفاني صوفيه مخاطب تكاليف شرعي در عقلاءالمجانين كدام قوه است و آيا با زوال عقل متعارف، قوه ديگري در آن‌ها محل تكليف شرعي مي‌گردد؟ همچنين با توجه به برخورداري عقلاءالمجانين از نوعي عقل، آيا مي‌توان آن‌ها را مانند ساير عقلا مكلّف به انجام تكاليف شرعي دانست؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه رهيافت اصلي صوفيه در اين باب، اعتقاد به معذوريت عقلاءالمجانين به واسطه غلبه حال بر آن‌ها و برخورداري آن‌ها از حالات سُكر صوفيانه در اثر دريافت واردات غيبي است. در برخي از تقريرهاي صوفيانه زوال عقل و پيرو آن سقوط تكاليف شرعي از عقلاءالمجانين موهبتي از سوي خدا براي آن‌ها در نظر گرفته شده‌ است و برخي از صوفيه سكر باطني آن‌ها را به منزله نماز دائم آن‌ها دانسته‌اند. هدف از اين پژوهش بازشناسي علل عدم التزام عقلاءالمجانين به تكاليف شرعي از منظر صوفيه به‌ويژه ابن‌عربي و عين ‌القضات است.

In mystical texts, the abrogation of Islamic Laws by wise fools (Uqalā al-majānin) is one of the most frequent issues that has been interpreted in various ways. By using descriptive- analytic method, the present article attempts to explain the theoretical approaches of Sufis about the abrogation of the Islamic Laws by wise fools and to recognize the causes of it from their point of view. An attempt is made to answer these questions: In mystical anthropology, which human faculty is related to Islamic Laws? If the intellectual faculty declines, is there any other faculty related to these Laws? Considering the fact that the wise fools have a kind of intellect, can they be considered as obligated to enforce Islamic Laws like other wise men? The findings of the study show that the Sufis believe that the wise fools receive Divine inspirations and experience a state of intoxication and these spiritual modes justify their behavior. According to some Sufi theories, the decline of intellect and consequently the abrogation of Islamic Laws is a gift from God; and some Sufis consider the intoxication state of a wise fool as constant praying. The aim of the research is to study the reasons for the abrogation of Islamic Laws by wise fools from the point of view of Sufis, especially Ibn Arabi and Ayn al-Quzat Hamadani.