روش‌شناسي اجتهاد در مسائل نوپديد

روش‌شناسي شاخه‌اي از فلسفه دانش است كه به بررسي اموري مي‌پردازد كه در شناخت روش يك علم كارايي دارند و در آن از مباني، بايسته‌ها، روش‌ها، منبع‌ها و آسيب‌هاي تحقيق بحث مي‌شود. اجتهاد به‌معناي عمليات يا ملكه استنباط احكام شرعي از ادله آن است. مسئله نوپديد موضوعي است جديد كه حكم شرعي آن در نصوص ديني يافت نشود. نيافتن حكم شرعي به‌ دو دليل مي‌تواند باشد: موضوع در زمان صدور نصوص وجود نداشته تا حكمي براي آن صادر شود؛ يا موضوع در زمان صدور نصوص وجود داشته، ولي خصوصيات، شرايط و قيود آن در عصر حاضر عوض شده كه مقتضي حكم جديدي است. اجتهاد در اين مسائل مبتني بر وجود حكم براي همه مسائل، انفتاح باب اجتهاد و رجوع ادله مسائل نوپديد به ادله سه‌گانه است كه در آن بايد به مباني فقهي پاي‌بند بود و شناخت دقيقي از موضوع داشت و به شرايط مكاني و زماني توجه كرد. لزوم ارتقا از فقه موجود و مكشوف به فقه مطلوب، ارتقا از فقه منفعل به فقه طراح، رويكرد اجتماعي در اجتهاد، نگاه جامع در اجتهاد، تخصصي‌كردن مباحث فقه و ارتقا از موضوع‌شناسي سنتي به موضوع‌شناسي علمي از بايسته‌هاي اجتهاد در اين مسائل است. براي اجتهاد در آن‌ها به دو دسته ادله اجتهادي و فقاهتي تمسك مي‌شود. ادله اجتهادي شامل ضروريات اسلام، حكم عقل، سيره عقلاء، عمومات و اطلاقات، قواعد اصولي، قواعد فقهي، تنقيح‌ مناط، قياس منصوص‌ العله، قياس اولويت، الغاي خصوصيت، عرف، راهبردهاي كلان فقه و مصلحت است. ادله فقاهتي شامل استصحاب، برائت، تخيير و احتياط است. اشتباه در شناخت موضوع، تطبيق نادرست عمومات و اطلاقات بر مسئله، لغزش در تشخيص مصالح و مفاسد در مسئله، سقوط در التقاط، تحميل بر شريعت، تناقض‌گويي و افتادن در دام عصري‌گرايي از آسيب‌هاي اجتهاد در اين مسائل است. اين مقاله به بررسي روش‌شناسي اجتهاد در مسائل نوپديد با روش توصيفي تحليلي و اسناد كتابخانه‌اي مي‌پردازد.