بازشناسي و بازخواني ملاحظات نجومي در طرح‌ اندازي ميدان نقش جهان اصفهان

Recognizing and Rereading Astronomical Considerations in the Planning of Naqsh-e Jahan Square in Isfahan

تغييرات ناشي از توسعه‌هاي معاصر، نه‌تنها موجب دگرگوني بسياري از شهرهاي تاريخي شده است، بلكه باعث از دست‌رفتن بسياري از تجربيات علمي و شبه‌علمي دوره‌هاي مختلف تاريخي نيز گرديده است. اين تجربيات، امروزه در ميراث جهاني به عنوان بخشي از ثروت‌هاي فرهنگي و ميراث ناملموس، قابل ارزيابي هستند. يكي از وجوه بنياديِ شكل‌گيري محصولات معماريِ گذشته در برخي از شهرهاي قديمي، وجه نجومي آن‌هاست كه در كنار علوم ديگر به كار مي‌رفت. اين وجه نجومي در فراورده‌هاي معماري، از نگاهي فراسازه‌اي و فرامكاني‌ست و بخشي از دانش‌ها و عادات زمانه خويش به شمار مي‌آيد كه با خود شأن و مرتبه‌اي را نيز براي بناها و شهرهاي با اهميت فراهم آورده است. بر اين اساس بازيابي و بازشناسي ابعاد نجومي مكان‌ها و محوطه‌هاي تاريخي موجب ارتقاي آگاهي از لايه‌هاي پنهانِ موجود در آن‌ها خواهد شد و مي‌تواند بازديدكنندگان را به ابعاد گسترده‌تري از شناخت رهنمون شود. محوطه ميراث جهانيِ ميدان نقش جهان، يكي از مهم‌ترين آثار معماريِ شهري ايران و نماد پايتخت حكومت صفوي در اصفهان است. تا كنون پژوهشگران بسياري اين ميدان را از ديدگاه‌هاي گوناگون مورد بررسي قرار داده‌اند. تحقيقِ پيشِ رو كوشيده است براي نخستين‌بار هم‌ترازيِ ميدان نقش جهان را با اوضاع فلكيِ آسمانه‌اش مورد بررسي قرار داده و به بازشناسي و بازخواني ملاحظات نجوميِ اختيار‌ـ‌‌شده در هنگام بنا‌كردنِ آن بپردازد. نگارندگان با روش تفسيري‌ـ‌تاريخي، دو بازه زمانيِ محتمل را براي آغاز به ساختِ ميدان نقش جهان و بازار قيصريه از روي وقايع‌نگاري‌هاي عهد صفوي استخراج نموده و سپس بر مبناي احكام نجومي و با استفاده از نرم‌افزارهاي شبيه‌سازِ آسمان، به بررسي نسبتِ باورهاي تنجيمي با معماريِ اين فضاي شهري پرداخته‌اند. يافته‌هاي اين تحقيق، استنتاجي نو از زمان دقيق طرح‌اندازي ميدان و تأثيرپذيري محورِ آن از منظر و چشم‌انداز آسماني‌اش‌ به دست مي‌دهد.

Changes brought about by contemporary developments have not only led to transformation of many historical cities but also loss of plenty of scientific and pseudoscientific experiences of different historical periods. Today, these experiences in the world heritage can be assessed as a part of cultural wealth and intangible heritage. It is known that along with other sciences, astronomy was one of the fundamental aspects in the formation of past architectural productions in some ancient cities. This astronomical aspect in architectural products is rooted in a view beyond structure and place and is considered a part of the knowledge and habits of the time. This has also given a high status and position to important structures and cities. Accordingly, reexploring and recognizing the astronomical aspects of historical places and sites can promote knowledge of their hidden layers and guide the visitors to wider aspects of such an understanding. Naqsh-e Jahan Square, as one of UNESCO's World Heritage Sites, is among the most important urban architectural works in Iran and the symbol of the capital of the Safavid dynasty in Isfahan. Many studies have examined Naqsh-e Jahan from different views. It has been tried within this study to examine the alignment of Naqsh-e Jahan Square with the state of constellations in the sky at the time, recognizing and rereading astronomical considerations adopted in its construction. Two probable periods of time for laying the foundations of the Qeysarriyeh Bazaar (known as the Grand Bazaar) and Naqsh-e Jahan Square were extracted from the Safavid chronicles through descriptive-historical research. Next, the relationship between astrological beliefs and the architecture of this urban site was examined based on the astronomical principles using sky simulation software. The findings indicated a new inference on the accurate time of the planning of the square and the influence on its axis from its celestial view and perspective.