چالش دوگانگي وحدت يا كثرت نوعي انسان در آراء ملاصدرا

The Challenge of Unity or multiplicity of Human Species from Mulla Sadra's Perspective

ملاصدرا انسان‌ها را در نشئة دنيايي، نوعي واحد قلمداد مي‌كند و در عين حال، باطناً آنها را متكثر و متفاوت معرفي مي‌كند و اين تنوع باطنيِ انسان را آن به آن دانسته است. اين بيانِ دوگانة وي در باب وحدت و كثرت انسان‌ها، شائبة التقاط در نظراتش را به همراه داشته و جمع اين دو نظر را دشوار ساخته است. وي ملاك رايج بين حكماء براي رسيدن به نوع جديد را مي‌پذيرد و وجود كمال اولي مانند نطق براي انسان را ملاكي براي پذيرش نوع واحد براي همة افراد انساني نشان مي‌دهد، اما از طرفي به‌دليل حركت جوهري، در هر لحظه انسان‌ها را داراي نوع جديد مي‌داند. اين ابهام در تعريف نوع كه به‌واسطة عدم شكل گيري علم منطقِ مبتني بر حكمت متعاليه است،كار را براي روشن ساختن ملاك نوع از نظر ملاصدرا دشوار كرده است. نويسنده براي يافتن پاسخ روشن به اين مسئله بر اساس مباني و تصريحات وي به عوامل كثرت نوع از نظر صدرا پرداخته است تا وجه جمعي بين اين دوگانه بيابد، اما در نهايت مي‌توان گفت هرچند ايدة كثرت نوعي انسان، طرحي روشن برخاسته از مباني حكمت متعاليه است اما نمي توان اين ايده را با تأكيد ملاصدرا بر وحدت انسان‌ها در نشئة دنيا به وجه جمع مدللي رساند. وي نوع انسان را ناشي از افعال انسان، متكثر دانسته و در ابتداي خلقت واحد معرفي مي‌كند اما در موارد ديگري انسان را پيش از خلقت كثير مي‌داند. همچنين وي به وحدت ظاهري در دنيا قائل بوده و كثرت را به يوم حشر حواله مي‌دهد و اين در حالي است كه اگر باطن و حقيقت انسان يعني نفس را در نشئة دنيا در نظر نگيريم، ملاك وحدت امري جز بدن عنصري نخواهد بود كه در نظام صدرايي، قائل بودن به وحدت انسان‌ها مبتني بر بدن عنصري، وجه معقولي به نظر نمي‌رسد.

Mulla Sadra considers humans to be a single species in the ecstasy of the world, and at the same time, he introduces human beings as multiple and different internally. His interpretation of multiplicity is something which is in change moment-by-moment. This duality in relation to unity has created the suspicion eclecticism in his views and has made the disentanglement of duality difficult. He accepts the criteria through which theologian come up with a new species and considers the speech capability of human beings as a criterion for considering all human beings belonging to the same species; however, relying on his theory of substantial motion, he sees human beings as becoming new moment-by-moment. This ambiguity, which can be attributed to the lack of formation of science of logic based on transcendental theology, has make it difficult to clarify the criterion based on Mulla Sadra’s point of view. The present study is concerned with the duality of unity and multiplicity of the human species, and the goal is to resolve the duality. However, the conclusion is that, although the idea of plurality of human species has a clear framework originated from transcendental theology, it is not easy to integrate this idea with the emphasis that Milla Sadra has made on the unity of human species in the ecstasy of the world.