پديد آورندگان :
سيامكي، صبا دانشگاه شهيد چمران اهواز - دانشكدة علوم تربيتي و روان شناسي - گروه علم اطلاعات و دانش شناسي، اهواز، ايران , خادمي زاده، شهناز دانشگاه شهيد چمران اهواز - دانشكدة علوم تربيتي و روان شناسي - گروه علم اطلاعات و دانش شناسي، اهواز، ايران , كوهي رستمي، منصور دانشگاه شهيد چمران اهواز - دانشكدة علوم تربيتي و روان شناسي - گروه علم اطلاعات و دانش شناسي، اهواز، ايران , پيمان نيا، بهرام دانشگاه شهيد چمران اهواز - دانشكدة علوم تربيتي و روان شناسي - گروه روان شناسي، اهواز، ايران
كليدواژه :
كسب غيرعمدي اطلاعات , خوش اقبالي , كسب خوش اقبالانة اطلاعات , اطلاعات غيرمنتظره , مرور نظام مند
چكيده فارسي :
هدف: رفتار اطلاعاتي شامل رفتارهاي عمدي و غيرعمدي است. كسب خوش‌اقبالانة اطلاعات يكي از نمودهاي رفتارهاي اطلاعاتي غيرعمدي است. اين رفتار بهمنزلة يكي از رويكردهاي رفتار اطلاعاتي، كه مكمل پرس‌وجوست، نقش مهمي در يادگيري و كسب اطلاعات روزمرة افراد دارد. بروز اين نوع رفتار، تحت تأثير عواملي است كه پژوهش حاضر با هدف شناسايي آن‌ها انجام شده است.
روش: اين مطالعه با روش مرور نظام‌مند و با بهره‌گيري از فرايند هشت مرحله‌اي اُكُلي انجام شده است. جامعة پژوهش را مقالات انگليسي نمايه‌شده در پايگاه‌هاي اطلاعاتي وبگاه علوم و اسكوپوس و مقالات فارسي نمايه‌شده در پايگاه‌هاي استنادي علوم جهان اسلام، اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي، مگ‌ايران، نورمگز و پرتال جامع علوم انساني تشكيل مي‌دهد. پس از حذف مقالات تكراري، براساس معيارهاي ورود و خروج تعيين‌شده، 40 مقالة مرتبط به‌منظور شناسايي عوامل مؤثر در كسب خوش‌اقبالانة اطلاعات مطالعه شدند.
يافته‌ها: تحليل مقالات بازيابي‌شده نشان داد كه پيشينة مطالعة كسب خوش‌اقبالانة اطلاعات به بيش از سه دهه مي‌رسد. كسب خوش‌اقبالانة اطلاعات تحت تأثير عوامل دروني، عوامل بيروني و ويژگي‌هاي محيطي قرار دارد. عوامل دروني تحت تأثير ويژگي‌هاي روان‌شناختي و شخصيتي فرد است و به‌دست خود فرد خلق يا مديريت مي‌شود. عوامل دروني شامل نياز اطلاعاتي، دانش موضوعي، هوشمندي، كنجكاوي، حساسيت، وظيفه‌شناسي، برون‌گرايي، احساسات، اعتمادبه‌نفس، سواد اطلاعاتي، لذت‌بردن از فرايند جست‌وجو و تحصيلات است. اين درحالي است كه عوامل بيروني همانند زمان، وضعيت و مكان جداي از ويژگي‌هاي روان‌شناختي و شخصيتي فرد است و سبب تسهيل خوش‌اقبالي مي‌شود. برخي ويژگي‌هاي محيطي ازجمله قابليت جست‌وجو و اكتشاف، سهولت دسترسي، قابليت اتصال، غني از محرك، محرك‌هاي برجسته، تنوع، تضادها، ناقص‌بودن، دسترسي چندگانه، توقف‌پذيري خوش‌اقبالي را پرورش مي‌دهند. همچنين به‌رغم اهميت مقولة خوش‌اقبالي در علم اطلاعات و دانش‌شناسي، بهمنزلة يكي از روش‌هاي كسب اطلاعات، اين حوزه مورد توجه پژوهشگران داخل كشور واقع نشده است و فقر پژوهشي در اين زمينه وجود دارد.
نتيجه‌گيري: پيشرفت‌هاي اخير در فناوري اطلاعات و ظهور وب 2 سبب افزايش رفتارهاي كسب غيرعمدي اطلاعات شده است؛ بنابراين چگونگي بروز اين رفتارها و آثار و نتايج آن‌ها بايد بررسي شود. پژوهش‌هاي انجام‌شده گوياي اين حقيقت است كه جست‌وجوگران براساس عوامل گوناگون، رفتارهاي اطلاعاتي متفاوتي بروز مي‌دهند. اين امر درمورد كسب خوش‌اقبالانة اطلاعات بهمنزلة يكي از انواع رفتارهاي اطلاعاتي نيز صدق مي‌كند. با شناسايي مناسب و كنترل عوامل مؤثر در كسب خوش‌اقبالانة اطلاعات كمك شايان توجهي به روند صحيح جست‌وجو به‌دست افراد و يافتن اطلاعات مورد نياز آن‌ها و توسعة علمي پژوهشگران و استفادة بهينه از اينترنت خواهد شد.
چكيده لاتين :
Purpose: Information behavior includes intentional and unintentional behaviors. One of the unintentional information behaviors is the serendipitous acquisition of information. This type of behavior, which complements the inquiry, has an important role in the learning behaviors and everyday information acquisition by researchers. The occurrence of this type of behavior is influenced by the factors that the present study was conducted to identify.
Method: This systematic review employs the eight-step process of the Okoli review method. The research population includes English articles indexed in the Web of Science (WOS), Scopus, and Persian articles indexed in the Islamic World Science Citation Database (ISC), Scientific Information Database (SID), MagIran, Normagz, and Ensani. After applying the search strategy, the retrieved articles were imported to the EndNote 20 software and duplicate articles were removed. Then, based on the inclusion and exclusion criteria, 40 related articles were studied in order to identify the factors affecting serendipitous acquisition of information.
Results The history of the study of the serendipitous acquisition of information goes back more than three decades. The serendipitous acquisition of information is influenced by internal factors, external factors, and environmental characteristics. Internal factors are influenced by person's psychological and personality characteristics and can be created or managed by the person her/himself. Internal factors include information need, topical knowledge, Sagacity, curiosity, sensitivity, conscientiousness, extroversion, emotions, self-confidence, information literacy, enjoyment of the search process, and education. External factors such as time, status, and place are separate from psychological and personality characteristics of the person and can facilitate serendipity. Some environmental characteristics enables exploration and discovery, ease of access, connectivity, stimulus-richness, enables connections, trigger rich, highlights triggers, variety, contrasts, incompleteness, multi-reachability, and slowability cultivate serendipity. Despite the importance of serendipity in information seeking, it has not attracted the attention of Iranian researchers
Conclusion: Recent advances in information technology and the emergence of Web2 have created new horizons in the ways of obtaining information and have caused an increase in unintentional acquisition of information. Therefore, the way that such behavior occurs, and its effects and results should be investigated. Recognition and control of factors affecting successful acquisition of information could help the search process.
