بررسي نسخۀ الفوائد السلطانيه في القواعد الطبيّه و منابع آن

A review of the Al-Fawaid al-Sultaniyah fi al-Qawa'id al-Tibbiyah and its sources

يكي از عوامل انتقال علوم و فرهنگ از سرزميني به سرزمين ديگر، مهاجرت نخبگان و دانشمندان است. مهاجرت نخبگان ايراني به سرزمين‌هاي ديگر پيشينه‌اي ديرينه دارد. در اين مقاله نسخۀ طبي الفوائد السلطانيه في القواعد الطبّيه تأليف اَخي چِلِبي، پزشك مهاجر ايراني به قلمروي عثماني، بررسي مي‌شود. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر به روش كتابخانه‌اي و با بررسي متون انجام شد. ابتدا فهرست آثار اخي چلبي استخراج گرديد و سپس ساختار نسخۀ خطي فارسي الفوائد السلطانيه في القواعد الطبّيه محفوظ در كتابخانۀ فاتح استانبول با روش تحليل محتوا بررسي شد و با استفاده از مطالعۀ تطبيقي، متن كتاب با منابع طبي دورۀ اسلامي پيش از قرن 9 ه.ق مقايسه و مقابله گرديد. يافته‌ها: الفوائد السلطانيه في القواعد الطبّيه يكي از آثار ناشناختۀ پزشكي در قلمروي عثماني است كه تا كنون تصحيح نشده است. محتواي كتاب مشتمل بر يك مقدمه و 3 مقاله و خاتمه است. مقالۀ اول در 12 باب، مقالۀ دوم در 9 باب و مقالۀ سوم در 3 باب تنظيم شده است. نتيجه‌گيري: اخي چلبي در اين اثر با بهره‌گيري از آثاري چون القانون في الطب، يادگار و فرخ‌نامه اثري نو را تأليف كرده است. اين پژوهش شرح نمونه‌اي از انتقال دانش پزشكي ايران به قلمروي عثماني مي‌باشد.

One of the factors in transferring science and culture from one land to another is migration of elites and scientists. Migration of Iranian elites to other lands has a long history. In this study, the medical manuscript of Al-Fawaid al-Sultaniyah fi al-Qawa'id al-Tibbiyah, authored by Akhi Chelebi, an Iranian immigrant physician to the Ottoman realm, is investigated. Materials and Methods: This study was conducted by library method and literature review. Initially, a list of Akhi Chelebi's works was extracted. Subsequently, the structure of the Persian manuscript of Al-Fawaid al-Sultaniyah fi al-Qawa'id al-Tibbiyah kept in the Fatih Library of Istanbul was investigated by content analysis method. Via comparative study, the text of the book was compared with the medical sources of the Islamic period before the 9th century AH. Results: The Al-Fawaid al-Sultaniyah fi al-Qawa'id al-Tibbiyah is one of the unknown medical works in the Ottoman realm that have not been corrected yet. The content of the book consists of an introduction and 3 articles and termination. The first article is set in 12 chapters and the second article is set in 9 chapters the third article is set in 3 chapters. Conclusion: In this work, the author has authored a new work using works such as Al-Qanun fi al-Tibb, Yadegar and Farokh Name. This study describes an example of transferring Iranian medical knowledge to the Ottoman territory.