معرفي نسخۀ خطي «شرح تعليقات صهاربخت بر ترجمۀ عربي كناش في الطب جرجيس» و اهميت آن در حوزۀ طب ايراني

Introducing the manuscript "Description of Chaharbukht's comments on the Arabic translation of Konnash fi al-Tibb Jirdjis"and its importance in Persian Medicine

كناش‌ في الطب اثر طبي جرجيس‌بن‌بختيشوع، رئيس بيمارستان جندي‌شاپور، در قرن دوم هجري قمري به زبان سرياني نوشته شده است. حنين‌بن‌اسحاق، پزشك و مترجم مشهور مسيحي قرن سوم، اين كتاب را از سرياني به عربي ترجمه كرده و پس از آن، ابويزيد صهاربخت‌بن‌ماسرجيس در قرن سوم هجري شرحي بر آن نوشته و آن را به فرزندش عيسي اهدا كرده است كه به تعليقۀ صهاربخت شهرت دارد. سپس مؤلفي ناشناس بر تعليقۀ صهاربخت شرحي نوشته كه تنها نسخۀ بازمانده از جلد نخست آن در كتابخانۀ آستان قدس نگهداري مي‌شود و در قرن هشتم هجري كتابت شده است. از سه اثر نام‌برده نخست تا امروز نسخه‌اي در جهان شناخته نشده است. يكي از اهداف اين پژوهش تبيين راه دستيابي به متن آن آثار و بازسازي آنها از دريچۀ همين نسخه است. هدف ديگر معرفي اين نسخۀ خطي و بيان اهميت آن مي‌باشد. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه از روش تحليل متن با رويكرد نسخه‌شناسي استفاده شده است. يافته‌ها: چهار اثر از چهار نسل مختلف اطباي ايراني در اين نسخۀ كوچك و منحصربه‌فرد گرد آمده است؛ حضور پررنگ واژگان سرياني و يوناني در متن كتاب و نام‌بردن از برخي اطبا كه اطلاعي از آنها در دست نيست از ويژگي‌هاي اين اثر است. نتيجه‌گيري: بخشي از اهميت اين اثر مربوط به اهميت مؤلف و مترجم و مفسر و ديگري مربوط به قدمت آن است. اين اثر در بخش كليات متعلق به مكتب ايراني خوزي است و با ديگر آثار طبي كه متعلق به مكتب جالينوسي است اندكي فرق دارد. ساختار اين اثر با قانون و كامل ‌الصناعه تفاوت دارد و نوع تبويب و ارائۀ مطالب در آن قابل‌توجه است. اين اثر بازسازي 6682 كلمه از ترجمۀ حنين و 18408 كلمه از كتاب تعليقۀ صهاربخت را ممكن كرده است كه پيش از آن اثري از آنها وجود نداشت.

Konnash fi al-Tibb, a medical work by Jirdjis ibn Bukhtishu, was written in the second century AH in Syriac. Hunayn ibn Ishaq, a famous third-century Christian physician and translator, translated the book from Syriac into Arabic. An anonymous author wrote a commentary on Chaharbukht's commentary, the only surviving copy of the first volume, which is kept in the Astan Quds Library and was written in the eighth century AH. Of the first three works, no copy is known to exist in the world to date. One of the purposes of this study is to explain the method to access the text of those works and their reconstruction through the lens of this version. This study also aims to introduce this manuscript and highlight its importance. Materials and Methods: This study was conducted using text analysis method and with a prescriptive approach. Results: Four works from four different generations of Iranian physicians are collected in this small edition; The presence of Syriac and Greek words in the text of the book and mentions of some physicians about whom no information is available comprise the distinctive features of this work. Conclusion: Part of the importance of this work is related to the author, translator and interpreter and another is related to its antiquity. In general, it belongs to the Khouzi Persian school and is slightly different from other medical works as they belong to the Galen school. This work has made possible reconstruction of 6682 words from Hunayn's translation and 18408 words from Chaharbukht commentary book, of which there were no traces before.