مقايسه قواعد بصري حاكم بر طراحي در نگارگري ايراني- اسلامي با قواعد بصري منتَج از نظريه اِبصار ابن‌هيثم

برپايه الگوي طبيعت گراي نقاشي اروپايي، ساختار پرسپكتيو در نگارگري ايراني ناشيانه توصيف مي شود، درحالي كه توانايي نگارگر ايراني در بازنمايي جهان بايد برپايه اصول ديگري بررسي شود. هدف اين پژوهش تبيين دلايل روي گرداني از بازنمايي منظر و هندسه بينايي، در فرايند توليد نگارگري ايراني در قياس با قواعد بصري منتج از نظريه ابصار ابن هيثم در قالب پرسپكتيو خطي است. دست يابي به اين هدف، ذيل تبيين ساختار پرسپكتيو خطي در نقاشي اوايل دوره رنسانس و ارتباط آن با چهارچوب فكري مسلط بر علم و جهان بيني رايج در آن دوره، در مقايسه با ساختار پرسپكتيو در نگارگري مكتب تبريز دوم و ارتباط آن با چهارچوب فكري مسلط بر علم و جهان بيني اسلامي، ممكن شده است. اين پژوهش كيفي با مشاهده آثار و مطالعه كتابخانه‌اي به انجام رسيده است. براساس يافته ها، قواعد بصري منتج از نظريه ابصار ابن هيثم، سرشتي كمّي دارد كه بر اساس ساختار هندسه بينايي و در قالب پرسپكتيو خطي نوعي بازنمايي سوبژكتيو را هم سو با چهارچوب فكري مسلط بر علم و جهان بيني دوره رنسانس نمايش مي دهد. در مقابل، ساختار پرسپكتيو در نگارگري ايراني نوعي بازنمايي ابژكتيو است كه اشيا و جهان ديداري را فارغ از منظر سوژه و در قالب ساختار هندسه اسلامي و زاويه ديدِ قائم نمايش مي دهد. اين نوع زاويه ديد كه برپايه دريافت و تفسير جهان به صورت سلسله مراتبي و مستقل از فاعل شناسا در جهان بيني اسلامي ممكن مي شد، از درون اجازه پيدايش و پرورش فن پرسپكتيو خطي را كه از رويكردي كمي به مطالعه فرايند احساس بينايي منتج شده است، نمي داد.