تقابل رازي و ابن‌‌‌سينا در نظريۀ حركت و انعكاس آن در رويكرد پزشكي

The Contrasting views of Rhazes and Avicenna on motion theory and its reflection on their medical approaches

ابن‌سينا و محمدبن‌زكرياي رازي هر دو از بزرگ‌ترين پزشكان صاحب‌سبك عصر طلايي علم در جهان اسلام به‌شمار مي‌روند. عليرغم پيروي تقريبي هر دوي آنها از طب جالينوسي و اخلاطي، شاهد اختلاف‌نظر در روش‌ها و نظريات اين دو هستيم. به‌طور كلّي، اين نظر پذيرفته ‌شده كه محمّدبن‌زكرياي رازي بهاي بيشتري به تجربه داده و متقابلاً ابن‌سينا به روش‌هاي نظري روي آورده است. حال آنكه هر دو پزشك چون سلف خود جالينوس، علاوه بر پزشك‌بودن، فيلسوف نيز بوده‌اند. هدف اين مقاله، روشن‌شدن منشأ اختلاف روش اين دو در ارتباط با فلسفۀ طبيعيشان است. در اين مقاله با رويكردي تحليلي متن‌محور، بنيان نظري فلسفۀ طبيعي آنها با استفاده از منابع موجود يعني كتب و رسايل شان در طبيعيات تحليل شده و سپس امكان درستي فرضيۀ برداشت‌شده از متون طبيعيات آنها در كتب پزشكي‌شان بررسي مي‌گردد. با توجه به اينكه رازي در فلسفۀ طبيعي، پيرو نظريۀ اتم‌گرايانه بوده است، اين ديدگاه به طرد غايت‌انگاري و ذات‌گرايي در فهم طبيعت ميانجامد. درنتيجۀ اين رويكرد، در تحليل مسائل طبيعي، كمتر به متافيزيك و بيشتر به تجربه‌گرايي روي آورده است. اين روند برخلاف ديدگاه ابنسينا است كه با باور به حركت پيوسته و نظريۀ صورت و ماده، نگرشي ذات‌گرايانه و غايت‌مدار را در طبيعت دنبال كرده كه در پي آن، او به تحليل متافيزيكي در كاوش مسائل طبيعي سوق داده شده است. در نهايت اختلاف روش اين‌دو در نگارش كتب پزشكي نشئت‌گرفته از فلسفۀ طبيعي متفاوت اين دو و نگاه متفاوتشان به مبادي طبيعيات است.

Avicenna and Rhazes are two significant initiative physicians in the golden age of the Islamic period. Although both are raised from the Galenic tradition, we see the controversy and their different methods. Generally, it is said that Rhazes valued experiences, while Avicenna rather more theoretical approaches. Nonetheless, both physicians likewise their pioneer, Galen, were also philosophers. In this paper, I aim to clarify that their contrasting views are due to their different natural philosophy. In this paper, I investigate the basis of their ideas in natural philosophy, according to the existent sources (i. e. their books and treatises), in an analytical approach. an‎d then, in their medical texts, I examine the hypothesis derived from their natural philosophy books. As Rhazes was an atomist in natural philosophy, this view rejects determinism and essentialism in Physics. As a result of this approach, the analysis of questions of nature turned less to metaphysics and more to empiricism. This view contrasts with Avicenna, who believed in Continuism and Hylomorphism and consequently he had an essentialist and teleologist view of nature. These led him to metaphysical analysis in the exploration of natural phenomena. I show that their different methods of writing medical books originate from their different natural philosophies and views on the principles of nature.