نقدي بر سازوكار واقع‌گرايي متافيزيكي در اصول فقه امامي

از نظر برخي انديشمندان مسلمان، شيوۀ زيستن منحصر در زندگي مدرن (بدون نظر به سنت‌هاي پيشين) نيست؛ همچنان مي‌توان به سراغ فقه رفت، سخن پيامبر(صلّي الله) را يافت و بر اساس آن زندگي كرد. حقيقت فقه و آنچه به‌مثابۀ روح آن محسوب مي‌شود، كشف آموزه‌هاي عمليِ دين اسلام (احكام) است. در اين مسير، فقيه قانون‌گذار نبوده، بلكه كاشف است. عمليات اجتهادِ فقيه با استنباط از طريق يك گزاره كه حاكي از حكم است پايان مي‌يابد. از ميان نحله‌هاي شاخص فكري شيعه، هر دو گروه اخباري و اصولي در مبنا قائل به‌ واقع‌گرايي متافيزيكي در حوزۀ احكام الهي هستند. مسئلۀ اصلي كه اين تحقيق به آن پرداخته، ارزيابي و نقد سازوكار واقع‌نمايي استنباط‌هاي فقهي در اصول فقه امامي است. طبق يافته‌هاي اين پژوهش، از طريق توصيف و تحليل محتوا، اگرچه واقع‌گرايي جزو مسلم مباني اصولي‌هاي امامي است، اما راهكارهاي مطرح‌شده براي نيل به اين هدف به دليل خلط بين آثار تكويني و شرعي قطع، وافي به مقصود نبوده و تأمين‌كنندۀ دغدغۀ اخباري‌ها در رسيدن به واقع نيست. از همين روي، تبيين سازوكاري كارآمدتر در خصوص چگونگي واقع‌گرايي از طريق بازنگري در عناصر مشترك استدلال‌هاي اصولي و نحوۀ رسيدن به حجت، ضروري است. به نظر مي رسد با انتقال موطن منجزيت و معذريت از ذات قطع به اسباب حصول قطع و كاهش تأثير حالت هاي رواني در استنباط، زمينه براي واقع‌گرايي و توجيه هرچه بيشتر گزاره‌هاي اصولي فراهم شود.