تخطئه، تصويب يا تلورانس؟ تأملاتي در مباني نظري شكيبايي ديني

بحث تخطئه و تصويب از مسائل مترقي علم كلام و اصول فقه است. هرچند موضوع شكيبايي ديني گفتمان دورۀ مدرن است، متكلمان مسلمان در قرن دوم هجري با اين نظريه مباني نظري شكيبايي مذهبي را در علم كلام و اصول فقه تبيين كرده بودند. متكلمان مسلمان با درانداختن بحث تخطئه و تصويب به اين نتيجه رسيدند كه مي‌توان ‌به‌رغم‌ اعتقاد به باطل‌‌بودن‌ يك عقيده‌، صاحب آن را مأجور يا معذور دانست. در اين صورت، همزيستي پيروان اديان مختلف بر مباني معرفتي استوار مي‌شود. با اين حال، رواج تفسيري سطحي از اين نظريه در دهه‌هاي اخير سبب گسترش خشونت‌ورزي در جهان اسلام شده است. اين مقاله با روش تحليل تاريخي و بازخواني مباني كلامي و اصولي مسئله نشان مي‌دهد كه متكلمان مسلمان موضوع شكيبايي ديني را بر مباني معرفتي در علم كلام استوار ساخته بودند. نويسنده نتيجه مي‌گيرد بازخواني نظريۀ تخطئه مي‌تواند نقش مهمي در مقابله با خشونت‌هاي فزاينده‌اي ايفا كند كه در دهه‌هاي اخير در بخش‌هاي مختلف جهان اسلام گسترش يافته است.