بررسي و نقد اعتبار قاعده‌ي لطف

بيشتر متكلمين شيعه و معتزله اعتبار قاعدۀ لطف را پذيرفته‌‌اند. در اين مقاله، ابتدا مفهوم قاعدۀ لطف تبيين مي‌گردد. با توضيحات اين مقاله روشن مي‌شود اموري كه امكان اطاعت خداوند را فراهم مي‌كنند با اصل «تمكين» اثبات مي‌شوند و بعد از وجود اين امور، قاعدۀ لطف به‌عنوان اصلي زائد بر اصل تمكين مطرح مي‌شود. در مرحلۀ بعد، اعتبار قاعدۀ لطف مورد بررسي قرار مي‌گيرد. به‌ نظر مي‌رسد اين نظريه با چالش‌هاي جدّي مواجه باشد. اولين نقدي كه مي‌توان بر اين نظريه مطرح كرد اين است كه عقل انسان ضروري مي‌داند كه خداوند اموري را كه بدون آن‌ها اطاعت ممكن نيست، ايجاد كند؛ اما عقل هرگز حكم نمي‌كند كه خداوند بايد هر چيزي را كه موجب نزديك‌شدن به اطاعت مي‌شود، به وجود آورد؛ بلكه گاهي حكمت خداوند اقتضا مي‌كند تا به‌جهت آزمايش بندگان، مصاديق لطف را ايجاد نكند. دومين انتقادي كه نسبت به اين قاعده مي‌توان مطرح كرد اين است كه مواردي را مي‌توان يافت كه طبق قاعدۀ لطف بايد در جهان تحقّق مي‌يافت، ولي هرگز وجود نيافته است. براي حل مشكل دوم ممكن است كسي مدّعي شود كه قاعدۀ لطف شامل الطاف شخصي نمي‌شود، ولي اين راه‌حل‌ هم با مشكلات خاصّ خود مواجه است.