تأثير شدت هاي خريب بر تنوع ساختاري توده‌هاي بلوط – ممرز در جنگل هاي ارسباران

تخريب جنگلها پديدهاي جهاني است كه درنتيجه آن هرساله 6 / 10 ميليون هكتار از سطح جنگلهاي دنيا كاهش مي يابند. به طوري كه تنها 15 درصد جنگل‌هاي جهان دست نخورده، 20 درصد تخريب شده و 28 درصد نيز جنگل‌زدايي شده‌اند. از‌اين رو مطالعات در سراسر جهان بر آثار انواع تخريب‌ها بر ساختار و تركيب جنگل‌ها تمركز دارند. پژوهش حاضر با هدف مقايسه ساختار توده‌هاي بلوط ممرز از نظر اثرات ميزان تخريب، در جنگل‌هاي ارسباران انجام شد.مواد و روش‌ها: به‌منظور محاسبه شاخص تنوع ساختاري در توده‌هاي بلوط ممرز با درختان غالب بلوط اوري (Quercus macranthera C.A.Mey) و ممرز (Carpinus betulus L.) در جنگل‌هاي ارسباران، با استفاده از سه شاخص زاويه يكنواخت، تمايز قطري و آميختگي مينگلينگ، از روش نمونه‌برداري فاصله‌اي با چهار درخت همسايه و اندازه‌گيري قطر برابر سينه، فاصله و زاويه بين درختان در هر منطقه استفاده شد. در هر منطقه با شدت متفاوت از تخريب انساني، قطعه‌نمونه اي به مساحت يك هكتار انتخاب شد. براي تعيين محل نمونه برداري به شكل منظم و تصادفي شبكه‌ آماربرداري با ابعاد 25×25 متر پياده و نزديك ترين درخت به محل تقاطع اضلاع شبكه به همراه چهار درخت همسايه در نزديك ترين فاصله انتخاب و اندازه‌گيري شدند. به منظور محاسبه شاخص ها علاوه بر قطر درختان در ارتفاع برابر سينه فاصله و زاويه بين درختان نيز ثبت شد. در نهايت بر اساس مقادير عددي اين شاخص‌ها، تنوع ساختاري در سه منطقه محاسبه شد.يافته‌ها: نتايج محاسبه شاخص زاويه يكنواخت نشان داد كه الگوي پراكنش درختان توده با افزايش ميزان تخريب از تصادفي به كپه‌اي و يكنواخت تغيير كرد. شاخص تمايز قطري درختان نشان داد كه مقدار ‌اين شاخص در توده با دستخوردگي متوسط كمترين (0.12) و در توده با دستخوردگي شديد بيشترين (0.38) مقدار بود. بيشترين مقدار شاخص آميختگي گونه‌اي در توده با دستخوردگي كم (0.61) و كمترين مقدار آن در توده با دستخوردگي متوسط (0.08) مشاهده شد. آناليز آماري تفاوت معني‌دار را بين‌ اين شاخص‌ها در بين مناطق نشان داد. محاسبه شاخص تنوع ساختاري نيز نشان داد كه بيشترين تنوع ساختاري در توده با دستخوردگي كم (0.5) بود و توده‌هاي با دستخوردگي متوسط داراي كمترين مقدار تنوع ساختاري (0.14) بودند. نتيجه‌گيري: شدت‌هاي مختلف تخريب بر تنوع ساختاري توده‌هاي بلوط ممرز اثر معني‌داري را داشت و با توجه به اين آثار تخريب انساني بر ساختار جنگل‌ها در ارسباران بايستي برنامه‌ريزي در جهت شناسايي مناطق با بيشترين ميزان تخريب و اقدام براي كاستن از دخالت‌هاي انساني در اولويت قرار گيرد.