مقايسه ويژگي‌هاي زيستي خاك و ذخيره كربن آلي كهور ايراني و سمر (مطالعه موردي: عسلويه)

سابقه و هدف: در اكوسيستم‌هاي خشك و نيمه‌خشك، ارتباط گونه‌هاي درختي با رويشگاه بدليل وجود تنش‌هاي محيطي شكننده است. گونه بومي كهور ايراني و غيربومي سمر از جمله گونه‌هايي هستند كه علاوه بر روابط آب خاك گياه، زندگي ساير گونه‌هاي جانوري و گياهي اين مناطق را تحت تأثير قرار مي‌دهند. در اين مناطق نقش درختان بومي در ذخيره كربن و تغيير ويژگي‌هاي خاك حائز اهميت است. خاك نقش مهمي در چرخه كربن دارد و منبع مهمي براي ذخيره كربن است و گونه‌هاي درختي مي‌توانند به‌دليل تحمل شرايط سخت محيطي مانند درجه حرارت بالا و تشعشع، تغييراتي را در ويژگي‌هاي خاك و ذخيره كربن آلي ايجاد ‌كنند. ويژگي‌هاي زيستي خاك شاخص‌ مناسبي براي سنجش كيفيت خاك هستند و با بررسي آنها اطلاعات مناسبي از تنفس، چرخه‌ غذايي، زيست‌توده ميكروبي و ظرفيت معدني‌كردن نيتروژن خاك بدست مي‌آيد. كهور ايراني (Prosopis cineraria (L.) Druce) يكي از گونه‌هاي مهم بومي و با ارزش ناحيه رويشي صحارا سندي است كه از قابليت استقرار و سازگاري خوبي برخوردار است و باعث بهبود ويژگي‌هاي خاك مي‌شود. گونه غيربومي سمر (Prosopis juliflora (SW.) DC) به‌صورت گسترده و با رشد سريع و جلوگيري از ريزگردها به‌عنوان درخت علوفه كاشته مي‌شود. درختان اين نواحي رويشي مي‌توانند بر خاك زير تاج خود به روش‌هاي مختلف دامنه‌اي از پيامدهاي متفاوت داشته باشند و تأثير حياتي در غناي ميكروارگانيسم‌هاي خاك دارند. با توجه به اهميت هر دو گونه در اين ناحيه رويشي مقايسه تغييرات ويژگي‌هاي زيستي خاك و ذخيره كربن آلي در زير و بيرون تاج پايه‌هاي كهور ايراني و سمر در شهرستان عسلويه در استان بوشهر انجام شد.مواد و روش‌ها: براي سنجش تنفس پايه و برانگيخته، كربن زيست‌توده ميكروبي و پتانسيل نيتريفيكاسيون 24 نمونه خاك از عمق 30-0 سانتي‌متر به‌روش تصادفي از زير و بيرون تاج هر دو گونه جمع‌آوري شد. براي محاسبه ذخيره كربن آلي خاك در قطعه‌ نمونه‌هاي 1×1 مترمربع به كمك سيلندر از عمق 10-0 سانتي‌متر خاك براي بدست آوردن جرم مخصوص ظاهري و كربن آلي نمونه‌برداري انجام شد. همچنين براي اندازه‌گيري ذخيره كربن آلي در لاشبرگ و پوشش علفي در همان قطعه نمونه‌، لاشبرگ و پوشش علفي جمع‌آوري شدند و وزن آنها يادداشت شد. در نهايت 120 نمونه براي هر دو گونه در زير و بيرون تاج جمع‌آوري شد.يافته‌ها: نتايج تحليل كرت‌هاي خردشده نشان داد تأثير گونه به‌عنوان عامل اصلي بر تنفس پايه (0.05 p) و برانگيخته (0.01 p) معني دار است و به‌ترتيب در كهور ايراني 2.73 و 22.47 ميلي‌گرم CO2 در روز و ساعت و در سمر 0.9 و 15.57 ميلي‌گرم CO2 در روز و ساعت بود و در كربن زيست‌توده ميكروبي و پتانسيل نيتريفيكاسيون اثر معني‌دار نداشت. تأثير موقعيت نمونه‌برداري براي تمام متغيرهاي بررسي شده معني‌دار و در زير تاج بيشتر از بيرون تاج بود.نتيجه‌گيري: با توجه به تأثير مثبت گونه كهور ايراني در تنفس پايه و برانگيخته خاك، حفظ و احياء اين گونه بومي با ارزش بسيار حياتي است و اثر منفي گونه غير بومي سمر بر تنفس پايه و برانگيخته خاك مي‌تواند موجب كاهش فعاليت ميكروبي و برهم‌خوردن تعادل چرخه عناصر غذايي و بخصوص كربن شود. بنابراين توصيه مي‌شود جهت حفظ بهبود و كيفيت خاك در جنگل‌هاي طبيعي، جنگلكاري و احياء اكوسيستم‌هاي بومي، استفاده از گونه‌هاي بومي در اولويت قرار گيرد و از ورود گونه‌هاي غير بومي به جنگل طبيعي اجتناب شود. همچنين گونه سمر بدليل مقاومت زياد، بهتر است در عرصه‌هاي بيابان‌زدايي و براي تثبيت شن‌هاي روان كشت شود.