استفاده از رويكرد فازيدلفي در ارزيابي تناسب‌ بخشي از اراضي هوراند براي گندم آبي

سابقه و هدف: ارزيابي تناسب اراضي از اقدامات بنيادين مديريت پايدار هر منطقه مي‌باشد. كاستي‌ها در روش‌هاي سنتي ارزيابي تناسب اراضي، توجه كاربران اين عرصه را به استفاده از روش‌هاي هوش مصنوعي و تصميم‌گيري چندمعياره معطوف نموده است. انواع زيرمجموعه‌هاي روش‌هاي ذكرشده به‌تنهايي و يا در تلفيق با يكديگر به‌منظور بالابردن دقت روش‌‌هاي ارزيابي، سهولت محاسبات و دست‌يابي به نتايج جنبي مفيد تاكنون مورداستفاده قرار‌گرفته‌اند. روش فازيدلفي رويكردي از روش‌هاي مورد بحث است كه در اين مطالعه ضمن بررسي توان اراضي منطقه هوراند در توليد گندم آبي، كارايي اين روش تلفيقي نيز مورد سنجش قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه 662 هكتار از اراضي شهرستان هوراند در قالب 12 واحد اراضي انتخاب و پس از جمع‌آوري اطلاعات اقليم، زمين‌نما و خاك، روش فازيدلفي به‌منظور ارزيابي كيفي و كمّي تناسب اراضي براي گندم آبي مورد استفاده قرار گرفت. ارزيابي كيفي با تعيين شاخص اراضي و ارزيابي كمي برمبناي توليد پيش‌بيني‌شده محاسبه شده از تلفيق توليد پتانسيل حاصل از روش پهنه‌بندي اكولوژيكيزراعي با شاخص خاك صورت گرفت. در اين راستا گزينش و تعيين وزن فاكتورهاي دخيل در ارزيابي براساس نظرات خبرگان با روش دلفي انجام و با استفاده از ضريب كندال مورد اعتبارسنجي قرار گرفت. طي فازي‌سازي ويژگي‌هاي اراضي با تابع عضويت كندل، ماتريس ويژگي‌ها تشكيل و با ماتريس وزن‌ها تركيب شد كه نتيجه آن تشكيل ماتريس تناسب بود. شاخص خاك و اراضي از غيرفازي‌سازي ماتريس تناسب به روش T نرم مثلثي حاصل و كلاس‌هاي تناسب با توجه به آن تعيين و پهنه‌هاي هر كلاس مشخص گرديد.اعتبارسنجي رويكرد فازيدلفي برمبناي آزمون‌هاي آماري مرسوم صورت گرفت. يافته‌ها: از مجموعه ويژگي‌هاي اراضي منطقه موردمطالعه با خاك‌هاي انتي‌سول و اينسپتي‌سول، 8 ويژگي (اقليم، شيب، بافت، آهك، گچ، شوري، زهكشي و سيل‌گيري) براساس نظرات خبرگان به‌منظور ارزيابي تناسب اراضي انتخاب و ارزش‌گذاري شدند كه از بين آن‌ها اقليم بيشترين و گچ كمترين وزن را به ‌خود اختصاص دادند كه صحت فرآيند توسط نرخ ناسازگاري 0.07 تأييد شد. نتايج ارزيابي‌هاي كيفي و كمّي تناسب كلاس‌هاي S1 تا S3 را براي تيپ بهره‌وري گندم آبي با محدوديت‌هاي شيب، شوري، بافت و گچ نشان داد. تفاوت كلاس واحد‌هاي اراضي در روش‌هاي كيفي و كمّي تنها در يك واحد اراضي مشاهده شد كه در آن روش كمّي كلاس پايين‌تري داشت. طبق متوسط شاخص مديريت 0.73، كلاس مديريتي منطقه متوسط برآورد شد. مقادير ضريب تبيين 0.91، خي‌دو 1.32، ريشه ميانگين مربعات خطاي 2.1 درصد و ميانگين هندسي نسبت خطاي 1.34در اعتبارسنجي روش فازيدلفي حاصل شد. نتيجه‌گيري: ايفاي نقش كاربران اصلي اراضي زراعي همراه با بازخورد كنترل شده نظرات آن‌ها در ارزش‌گذاري ويژگي‌هاي دخيل در ارزيابي تناسب اراضي همراه با امكان تلفيق وزن ويژگي‌ها با امتيازات آن‌ها و نيز در نظرگيري كلاس‌هاي تناسب بينابين اهم مزاياي مدل مورد مطالعه نسبت به روش‌هاي سنتي ارزيابي تناسب شناخته شدند كه رويكرد فازيدلفي را با توجه به برآورد مناسب از توان اراضي منطقه به عنوان روشي مناسب معرفي نمودند. دقت و صحت آماري بررسي شده رويكرد مذكور هر چند با قدري بيش برآوردي، تأييد كننده قابليت اعتماد به آن در ارزيابي تناسب اراضي است. در كنار يافته‌هاي اصلي تحقيق، نتايج يكسان ارزيابي كيفي و كمّي تناسب با رويكرد مورد بحث، امكان اولويت‌بندي رفع محدوديت‌ها براساس يافته‌هاي جنبي و نيز توجه به كلاس تناسب اراضي در كنار شاخص مديريت براي برنامه‌ريزي مديريت آتي اراضي مواردي هستند كه مي‌توانند براي محققين و كارشناسان اجرايي مفيد باشند. با اين حال پيشنهاد به اجراي اين مدل نوين در عرصه‌هاي مختلف براي انواع تيپ‌هاي بهره‌وري به‌منظور كشف ساير قابليت‌هاي مدل و توصيه به استفاده از آن در سطح كلان مي‌باشد.