اثر روش موانع شطرنجي كلش بر ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك و كاهش گرد و غبار در اراضي در معرض فرسايش بادي دشت مرغ شهركرد

سابقه و هدف: فرسايش بادي يكي از مشكلات جدي در مناطق خشك و نيمه خشك محسوب مي‌شود. جهت كنترل فرسايش بادي لازم است اقداماتي در سطح خاك متمركز گردد. روش موانع شطرنجي كلش به عنوان يك فناوري ارزان، مؤثر و آسان، نقش مهمي در به دام انداختن گرد و غبار داشته و فرسايش بادي را كاهش مي‌دهد. بنابراين هدف از اين پژوهش بررسي تأثير روش موانع شطرنجي كلش بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك و كاهش احتمالي گرد و غبار در اراضي در معرض فرسايش بادي دشت مرغ شهركرد مي‌باشد. مواد و روش‌ها: موانع شطرنجي كلش در دي ماه سال 1396 در بخشي از دشت مرغ در جنوب شهر شهركرد مركز استان چهارمحال و بختياري، به صورت الگوي مربعي 1×1 متر كار گذاشته شدند. كلش ها به صورت عمودي در عمق 15 سانتي‌متر در خاك مدفون و ارتفاعي حدود 20 سانتي‌متر در بالاي خاك ايجاد نمودند. اين مطالعه در قطعه زميني به طول 20 متر و عرض 25 متر اجرا شد. مساحتي مشابه از خاك دست نخورده نيز به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. به منظور بررسي ميزان فرسايش بادي و كنترل آن، تله‌هاي رسوب‌گير عمودي با سطح مقطع دايره‌اي از جنس لوله پي وي سي به صورت تصادفي و به تعداد 5 عدد در زمين شاهد، 5 عدد در محدوده اول موانع شطرنجي، 5 عدد در وسط و 5 عدد در آخر زمين در جهت باد غالب كار گذاشته شدند. نمونه‌برداري رسوبات از اواخر تير ماه آغاز و هر 30 روز يك بار در پنج مرحله صورت گرفت. ارتفاع تله‌ به چهار قسمت 12-0، 24-12، 36-24 و 48-36 سانتي‌متر تقسيم شد و رسوبات جمع‌آوري شده با يكديگر مقايسه گرديد. سرعت و جهت باد نيز در ماه هاي متناظر اندازه‌گيري و گلباد مربوط به هر ماه رسم شد. داده‌ها به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با 5 تكرار تجزيه شدند. موقعيت قرارگيري به عنوان عامل اول در سه سطح و طبقات رسوب به عنوان عامل دوم در نظر گرفته شدند. طي دو سال متوالي پس از استقرار موانع، خصوصيات خاك شامل پايداري خاكدانه‌ها، درصد سيلت، رس و شن، كربن آلي، نيتروژن كل و فسفر قابل دسترس نيز اندازه‌گيري شد.يافته‌ها: ايجاد موانع شطرنجي در خاك به طور معني‌داري ميزان رسوب را كاهش داد. اين روند در پنج ماه نمونه برداري به ويژه در تلههاي موجود در آخر موانع مشاهده شد. سرعت باد برخوردي به موانع و انرژي آن كاهش قابل توجهي يافته، لذا ميزان رسوبات در آخر موانع كمترين مقدار بود. همچنين ميزان رسوبات در هر سه محدوده اول، وسط و آخر موانع شطرنجي در ماه تير، مرداد، شهريور و مهر با افزايش طبقه ارتفاعي تله روند كاهشي داشت. اما در آبان ماه رسوبات در ارتفاع‌هاي ابتدايي افزايش يافته كه بيانگر سرعت بالا‌تر باد و جابه‌جايي ذرات جهشي است. ميانگين وزني قطر خاكدانه در كنار موانع شطرنجي افزايش يافت كه ممكن است با افزايش معني‌دار كربن آلي در كنار موانع مرتبط باشد. ميزان كربن آلي، نيتروژن كل و فسفر قابل دسترس خاك نيز تحت تأثير موانع شطرنجي كلش قرار گرفت و در كنار مربعات افزايش يافت. از سويي ذرات ريز خاك مانند سيلت و رس نيز در مربعات شطرنجي افزايش يافت كه احتمالاً مربوط به عدم بارگيري يا افزايش نشست اين ذرات مي‌باشد.نتيجه‌گيري: ايجاد روش موانع شطرنجي مقدار رسوبات بادي را نسبت به زمين شاهد به طور قابل توجهي كاهش داد. از سوي ديگر نشست و تثبيت ذرات در موانع افزايش يافت. همچنين اين تكنيك سبب بهبود خصوصيات فيزيكي و شيميايي و افزايش برخي عناصر غذايي خاك گرديد كه مي‌تواند نويد بخش يك ميكروكليماي بهتر براي رشد و استقرار گياهان و بازگشت تنوع و پايداري به خاك باشد.