بررسي عناصر انسجام متني در سوره لقمان براساس نظريه نقش‌گراي مايكل هليدي و رقيه حسن

قرآن‌پژوهان از گذشته تاكنون تلاش‌هاي فراواني جهت تبيين ارتباط ميان آيات يك سوره داشته‌اند. هرچند آيات يك سوره ممكن است به موضوعات مختلفي بپردازد؛ ولي همه اين موضوعات به‌وسيله عناصري انسجام‌بخش كه به انسجام متني يك سوره منجر مي‌شود با يكديگر در ارتباط هستند. يكي از مباحث مهم زبان‌شناختي متن، نظريه انسجام متني مايكل هليدي و رقيه حسن (1976) است. عوامل انسجامي مجموعه‌اي از روابط نحوي و واژگاني است كه يا جملات را به هم ارتباط مي‌دهد يا بين اجزاي يك جمله ارتباط برقرار مي‌كند. پژوهش حاضر در پي آن است تا ضمن تبيين كاربست عناصر انسجام متني نقش‌گراي هليدي و حسن در سوره لقمان به اين سؤال مهم پاسخ دهد كه تا چه ميزان امكان كاربست نظريه انسجام متني هليدي و حسن در ترسيم انسجام متني سوره لقمان وجود دارد. عوامل انسجام واژگاني و زيرمجموعه آن با 316 مورد بيشترين بسامد را در اين سوره دارد و عناصر انسجام دستوري با 139 مورد در جايگاه دوم و عوامل ارتباط منطقي بين جملات با 106 مورد در جايگاه سوم قرار دارد. همه اين عناصر نوعي از انسجام را در متن ايجاد مي‌كند؛ به‌طوري‌كه ابتدا و وسط و آخر آيات را به يكديگر وصل مي‌كند و به خواننده در فهم مضمون آيات كمك مي‌كند. از آنجا كه يكي از محورهاي اصلي اين سوره موضوع توحيد است واژه «الله» 29 مرتبه و واژه «ربّ» دومرتبه و صفات خدا 19 مرتبه تكرار شده است و اين تكرار به انسجام متني اين سوره كمك مي‌كند. نگارنده در اين مقاله در پي آن است تا با استفاده از شيوه توصيفي تحليلي به تبيين كاربست عناصر انسجام متني نقش‌گراي هليدي و حسن در سوره لقمان بپردازد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌هد كه امكان كاربست همه عناصر انسجام متني نقش‌گراي هليدي و حسن در سوره لقمان وجود دارد.