كاربست «فصل» به عنوان «حد تام» در فلسفۀ ملاصدرا

The use of “differentia” as “complete limit” in Mūllā Ṣadrā’s philosophy

تغيير در بنيان‌هاي فلسفي منطق مستلزم تغيير در رويكرد مواجهه با مسايل آن و گاه نيز مستلزم تغيير در خود آن مسايل است. يكي از مباحث مهم منطق، ساختار تعريف اشيا و نقش اجناس و فصول متعدد در تعريف حدي و چگونگي چينش و ترتيب آنها است. اين مقاله با توجه به نظريۀ اصالت وجود، ديدگاه ملاصدرا دربارۀ تعريف حدي اشيا را بازخواني و تبيين كرده و نحوۀ مواجهۀ او با ديدگاه جمهور حكما را تحليل كرده است. بررسي تحليلي اين موضوع به اين نتيجه منتهي شد كه نظريۀ اصالت وجود و فروع برآمده از آن، در فلسفۀ ملاصدرا به رويكرد متفاوتي انجاميده است كه در آن فصل اخير تأمين كنندۀ وحدت حقيقي ماهيت مركب است و مواد و اجناس پيشين را به نحو بساطت و اجمال در خود گنجانده است؛ بر همين اساس، صدرالمتألهين به صراحت اظهار داشته است كه در حد تام رعايت ترتيب ميان مقومات ماهيت ضروري نيست، بلكه امري استحساني است. در اين رويكرد ابداعي، حد حقيقي ماهيت صرفاً فصل اخير آن است و هر يك از اجناس و فصول پيشين به‌نحو تفصيلي با فعليت‌هاي متعدد ـ آن‌گونه كه جمهور حكما در تركيب انضمامي ترسيم كرده‌‌اند ـ مقوم شيء نيستند و خارج از حقيقت آن قرار دارند؛ در نتيجه، ذكر اجناس و فصول پيشين در تعريف حدي از باب زيادي حد بر محدود است.

A change in the philosophical foundations of logic requires a change in the approach to dealing with its problems, and sometimes a change in the problems themselves. One of the important issues of logic is the structure of the definition and the role of various “genus” and “differentia” in the “limit definition” and how they are arranged. According to the theory of the primacy of existence, this article rereads and explains Mūllā Ṣadrā’s view on the “limit definition” and analyzes how he deals with the views of most philosophers. An analytical study of this issue led to the conclusion that the theory of the primacy of existence and its derivatives has led to a different approach in Mūllā Ṣadrā’s philosophy in which the “last differentia” provides the true unity of composite quiddity and the former genuses and differentias in the form of simplicity and In short are included; accordingly, Mūllā Ṣadrā has explicitly stated that in “complete limit” it is not necessary to observe the order between the components of quiddity, but it is a matter of admiration. In this innovative approach, the “limit definition” of quiddity is merely the last differentia, and each of the earlier genuses and differentias in detail with multiple realizations, as most philosophers have drawn, are not part of the object and are outside its truth; as a result, the mention of previous genuses and differentias in “limit definition” is superfluous to the truth of the object.