سنجش شاخص‌‌هاي همبستگي «ايده- محصول» در روند ساخت تكاملي در سنت معماري ايران با تاكيد بر معماري كاروان‌سراها

“Idea-Product” Correlation in Iranian Traditional Architecture Evolutionary Construction (The Architecture of Caravanserai)

در جهان مدرن امروزي به تأثير از دستاوردهاي ايده‌‌محور افلاطوني و نوافلاطوني ايده اهميت چشم‌گيري يافته است و توجه آموزش، حرفه و پژوهش به آن زياد است. ولي امروز به ‌‌خوبي مي‌‌دانيم كه ايده به تنهايي قابل ارزيابي نيست و لازم است ايده و سير تحول و پردازش آن با نتيجه و محصول سنجيده شود. اين پژوهش، در حوزه‌‌ي طراحي‌‌پژوهي به دنبال سنجش همبستگي «ايده- محصول» در روند ساخت تكاملي در كاروان‌سراهاي تاريخي ايران به عنوان يكي از گونه‌‌هاي بناهاي قديمي معماري ايراني و ارزيابي تحقق ايده در محصول نهايي با استناد به نظريات صاحب‌نظران است. بر همين اساس، رويكرد حاكم بر اين پژوهش «كاربردي» است و پژوهش ماهيتي «تبييني- تحليلي» دارد. به منظور بررسي دقيق‌تر، با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي، سير تكامل كاروان‌سراهاي تاريخي ايران مورد مطالعه قرار گرفته است. نتايج بررسي‌هاي انجام‌شده نشان مي‌دهد كه در كاروان‌سراهاي تاريخي ايران، تا حد زيادي شاخص‌‌هاي ايده در شاخص‌‌هاي محصول تحقق يافته است. به طوري‌كه شاخص طبيعت مادي و مصنوع در قالب طبيعت‌‌گرايي و اقليم‌‌گرايي، شاخص فرهنگ در قالب زمينه‌‌گرايي، شاخص برنامه‌‌ريزي در قالب دانش‌‌محوري، شاخص روان‌شناسي و نيازهاي معنوي در قالب معناگرايي، شاخص فلسفي در قالب معناگرايي، شاخص نشانه‌‌شناسي در قالب نمادگرايي، شاخص عملكرد و امور اقتصادي در قالب شاخص عملكردگرايي، شاخص نيازهاي اجتماعي و مشاركت در قالب شاخص جمع‌‌گرايي و در نهايت شاخص امور فني و شيوه ساخت در قالب دانش‌محوري محقق شده است.

In today's modern era, due to the influence of Platonic and Neoplatonic idea-centered achievements, the concept of idea has become of great importance, and greatly attracted the focus of education, profession, and research. However, it is found very well that the idea cannot be assessed alone and it is required to assess the idea and its evolution and processing along with the result and product. This study is applied explanatory-analytical design research which aims to assess the "idea-product" correlation in the evolutionary construction process in historical caravanserais of Iran as a type of old buildings with Iranian architecture and appraise the realization of the idea in the final product according to the opinions of experts. Based on this, the approach governing this research is "applied" and the research has an "explanatory-analytical" nature. To this end, the qualitative content analysis is applied to investigated the evolution of Iran's historical caravanserais. The results indicate that in Iran's historical caravanserais, the idea indicators have been realized in the product indicators to a large extent so that the "material and artificial nature" indicator was realized in the form of the "naturalism and climate-ism" indicators, the "culture" indicator in the form of the "contextualism" indicator, the "planning" and "technical matters and construction method" indicators in the form of the "knowledge-base" indicator, the "psychology and spiritual needs" and "philosophy" indicators in the form of the "semantic-ism" indicator, the "semiotics" indicator in the form of the "symbolism" indicator, the "performance and economic matters" indicator in the form of the "functionalism" indicator, and the "social needs and participation" indicator in the form of the "collectivism" indicator.