نقد و بررسي دو صنعت عقد و حل در متون بلاغي

An Investigation of kinesthetic Schema in Forough Farrokhzad’s Poetry

عقد و حل از جمله شگردهاي مهم و پركاربرد بديعي در متون ادب فارسي‌اند كه مانند برخي از صنايع ديگر، سيماي روشني از آن ‌دو در متون بلاغي، به‌ويژه بديع فارسي ترسيم ‌نشده ‌است. در اين پژوهش، ضمن نقد و بررسي رويكردهاي گوناگون بلاغيون به اين دو صنعت ادبي، با ذكر شواهد مثال و روش توصيفي- تحليلي، تعريفي دقيق و كامل‌تر از اين دو صنعت بديعي و اقسام آن‌ها ارائه ‌مي‌شود و تفاوت‌هاي آن ‌دو با برخي صنايع ديگر معلوم ‌مي‌گردد. در همين زمينه كاركردها و جايگاه زيبايي‌شناسانه و پيوند اين دو صنعت با نظريه‌هاي ادبي معاصر و نيز شرايطي كه اين دو صنعت را جزو محسّنات بديعي يا سرقات ادبي قرار ‌مي‌دهد، تبيين‌ مي‌شود. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه صنعت عقد به كلام منظوم و صنعت حل به سخن منثور تعلّق ‌دارد و در هر دو شيوه، شاعر يا نويسنده با اِعمال تغييرات برجسته در بستر اصلي آيات، احاديث، امثال و اقوال يا ذكر برخي لغات مشخّص، مشتقّات و معاني آن‌ها در تنسيق كلام خود، به دخل و تصرّف در عبارت اخذشده مي‌پردازد و با ذكر قراين لفظي يا معنوي و ايجاد تغييرات هنري، سخنش را از شائبة سرقت ادبي مصون‌ مي‌دارد. صور گوناگون كاربرد اين دو صنعت در آثار ادبي، از يك سو موجب ايجاز، تداعي، ابهام و غناي صور خيال شده و از سوي ديگر به‌سبب الهام ‌گرفتن گوينده از آثار پيشين و ايجاد تغيير در آن‌ها براي آفرينش هنري و خلّاق با نظرياتي چون آشنايي‌زدايي، برجسته‌سازي، بينامتنيت و بافت‌گرداني پيوند يافته ‌است.

Schemata are mental images, taken from one's embodied experiences, through which abstract concepts are understood. The present article aims at introducing kinesthetic schema and identifying its function in conveying themes in Forough Farrokhzad's poetry. The application of linguistics theories in literary criticism makes such research significant. The body of the data has been gathered by attributive method. Then, the data has been studied with descriptive-analytical method. The findings of the research revealed that kinesthetic schema in Forough Farrokhzad’s poems convey meanings such as loneliness, frustration, avoiding guilt, description of earthly love and desire for change, description of social deviations and anomalies, remembering and forgetting the past and thinking about death.