پديد آورندگان :
رفيعيان، مجتبي دانشگاه تربيت مدرس - دانشكده هنر و معماري - گروه شهرسازي ، تهران، ايران , شاه حسيني، گلاره دانشگاه تربيت مدرس - دانشكده هنر و معماري - گروه شهرسازي ، تهران، ايران , داداش پور، هاشم دانشگاه تربيت مدرس - دانشكده هنر و معماري - گروه شهرسازي ، تهران، ايران
كليدواژه :
مناطق كلان‌شهري ايران , چندمركزگرايي , فراتحليل , شكاف‌هاي مطالعاتي , تعادل فضايي
چكيده فارسي :
امروزه مناطق كلان‌شهرى به مثابه گرانيگاه‌هاى قدرتمند اقتصادى، سياسي و اجتماعي و به عنوان الگوي غالب شهرنشيني به خصوص در كشورهاي در حال توسعه، نقش مهمي در رشد و توسعه اقتصاد منطقه اي، ملي و حتي جهاني دارند. بنابراين بازشناسايي اين مفهوم و غني‌سازي مطالعات اين حوزه از اهميت به‌سزايي برخوردار است. لذا اين پژوهش در پيِ آن است تا به فراتحليلي بر مقالات علمي- پژوهشي با محوريت موضوعي مناطق كلان‌شهري در يك و نيم دهه اخير در ايران بپردازد. با توجه به يافته‌ها، مطالعات اين حوزه از سال 1394 با نوعي روند كاهشي همراه شده و ماهيت مطالعات به لحاظ توزيع حوزه‌هاي پژوهشي نيز نشان از اولويت گونه‌هاي مطالعاتي كالبدي- فضايي (49 درصد)، مديريتي (19درصد) و اقتصادي (16درصد) دارد. تحليل يافته‌هاي مرتبط با ماهيت مطالعات، از يك سو بيانگر هم‌خواني مطالعات اين حوزه با روند غالب جهاني و از سوي ديگر، نشان‌دهنده تغييرات مطالعات اين حوزه به واسطه تغيير در چيستي اين مناطق و هم‌چنين دگرگوني در پارادايم غالب مطالعاتي (از مفاهيم كلان به بسيار‌كلان) است. بررسي بُعد محتوايي مطالعات نشان مي‌دهد كه مطالعات مبتني بر زيست‌پذيري، كيفيت زندگي و توسعه پايدار به اندازه كافي مورد توجه قرار نگرفته و محورهاي كليديِ ساختار فضايي و توسعه منطقه‌اي نيز با شكاف‌هاي محتوايي همراهند. چرايي‌ها، اغلب به صورت سطحي بررسي شده و بررسي چگونگي‌ها صرفاً به ارائه راهكارهايي در انتهاي مقالات و يا استفاده از مدل‌هايي براي پيش‌بيني محدود شده است. بررسي بعد نظري مطالعات، مبين چرخش رويكردهاي نظري به ويژه در گونه‌هاي مطالعاتي كالبدي- فضايي و اقتصادي بوده و نشان از ضعف بنيان‌هاي نظري خصوصاً در گونه‌هاي مطالعاتي زيست‌محيطي و اجتماعي- جمعيتي دارد. به لحاظ بعد روش‌شناسي، عمده پژوهش‌هاي اين حوزه كمّي بوده و روش‌هاي كيفي و تركيبي كم‌تر در جريان مطالعات لحاظ گرديده است. نتايج نشان مي‌دهد ماهيت اغلب مناطق كلان‌شهري در ايران مبتني بر وجود نابرابري‌ها و عدم تعادل فضايي است. هم‌چنين تلاش شده تا بر پايه فراتحليل مطالعات، راهكارهايي هم‌چون لزوم نگرش آمايشي، عدم جدايي‌‌گزيني فضايي در برنامه‌ريزي‌ها و بهره‌گيري از رويكرد نومنطقه‌گرايي جهت ارتقاي كارآمدي نظام مديريتي اين مناطق و هم‌چنين لزوم گذار از رويكرد سلسله‌مراتبي و حركت به سمت توسعه شهرهاي كوچك و زيرمراكز فعاليتي به منظور برقراري تعادل فضايي و تقويت چندمركزگرايي براي ايجاد چارچوب سياست‌گذاري در اين مناطق ارائه گردد.
چكيده لاتين :
Nowadays, Metropolitan regions, as powerful economic, political, and social centers of gravity, as well as the dominant urbanization pattern, particularly in developing countries, play an important role in regional, national, and even global economic growth and development. Therefore, it is essential to recognize this concept and enrich studies on this field. Hence, the extant study aims to carry out a meta-analysis on scientific-research papers that have focused on Metropolitan regions over the last decade and a half in Iran. According to the findings, studies on this field have decreased since 2015, and the nature of studies, in terms of the distribution of research fields, implies the priority of physical-spatial studies(49%), followed by Managemental (19%), and economic (16%) studies. The analysis of the findings on the nature of studies indicate that these studies are consistent with the prevailing global trend and the changes in these studies stem from variation in the quiddity of these regions, and alteration in the dominant research paradigm (from macro to meta-macro notions). The content of the reviewed research indicate that studies on livability, quality of life, and sustainable development have been insufficiently considered. On the other hand, there has been a content gap in the key areas of spatial structure and regional development. The Why questions in this field have been mainly examined superficially, and the investigation of How questions has been just limited to solutions recommended at the end of papers or the use of some models for anticipations. Investigating the theoretical dimension of studies indicates the shifts in theoretical approaches, especially in physical-spatial and economic studies, also the weakness of theoretical foundations, particularly in environmental and socio-demographic studies. Regarding the methodological dimension, most studies have been done using quantitative techniques, and fewer studies have used qualitative and mixed methods. The results showed that the nature of the majority of Metropolitan regions in Iran based on inequalities and spatial imbalance. Moreover, the extant study strives to suggest some solutions based on the meta-analysis of studies as follows, the necessity of having a approach,eliminate spatial segregation from plannings, use of the neo-regionalism approach to promoting management system’ efficiency in these regions, the necessity of transition from the hierarchy approach to the development of small cities and activity sub-centers to provide spatial balance, and strengthening polycentrism to create a policymaking framework in these regions.
