مسئله «زمان» در سه مرتبه سير فلسفي صدرالمتألهين

The Problem of 'Time' in Three Stages of Mulla Sadra's Philosophical Journey

محقق است كه صدرالمتألهين در آثار خود، سه مرتبه سير فلسفي اصالت ماهيت (يا مبناي قوم) اصالت وجود وحدت تشكيكي و اصالت وجود وحدت شخصي را تجربه كرده است. مي‌بايست متناسب با اين سه مرتبه از سير، در مباحث تابع نيز تحولاتي صورت گرفته باشد؛ توجه به اين تغيير، گره بسياري از مسائل مربوط به ديدگاه حقيقي صدرالمتألهين و سازگاري يا ناسازگاري آموزه‌هاي درون‌نظامي صدرا را مي‌گشايد. براساس پژوهش حاضر، در موضوع «زمان» نيز ديدگاه‌هايي بر مبناي هر سه سير صدرالمتألهين مطرح شده و متناسب با هر سيري تحولي در مبحث زمان و مسائل پيراموني آن روي داده است. اين تحولات در چند حيطه تعريف زمان، امر ماهوي يا وجودي بودن زمان، برهان اثبات وجود زمان، امر متواطي يا مشكك بودن زمان، علت مباشر زمان، و حيطه سريان زمان و وجوه اشتراك و تفاوت آنها در سه مرتبه به نحو مطالعه تطبيقي درون‌سيستمي بررسي شده است.

Mulla Sadra has experienced, in his works, three stages of philosophical journey: principality of quiddity, the principality of existence of gradational unity, and the principality of existence of personal unity. There must have been changes in the dependent discussions in proportion to these three stages of journey. Considering this change would resolve many issues related to Mulla Sadra's true view and the consistency or inconsistency of the doctrines inside Mulla Sadra's system. According to the present study, some views have been offered on 'time' based on the three journeys of Mulla Sadra, and in line with each journey, some evolutions have occurred regarding the time and the related discussions. These evolutions have been studied in the following spheres in three stages in the form of an intra-system comparative study. These spheres are as follows: definition of time; the essential or existential being of the time; the argument for proving the existence of time; the univocal or gradational nature of time; the direct cause of time; the running sphere of time, and their common and different points.