بازشناسي و تحليل مدل‌هاي نظري روانشناسي محيطي با تأكيد بر نقش تجربه انسان در ادراك زيبايي‌شناسي محيط زيست

Recognition and Analysis of Theoretical Models of Environmental Psychology with Emphasis on the Role of Human Experience in Perception of the Environment Aesthetics

زمينه و هدف: محيط فيزيكي سبب مي‌شود تا انسان واكنش‌هاي پيچيده‌اي در قالب احساس، برخورد، ارزش، علاقه و تمايل نشان دهد. همين واكنش‌ها به طرز خاصي فرآيندهاي شناختي و ادراكي انسان نسبت به محيط را در قالب ارزش‌هاي زيبايي‌شناسي شكل مي‌دهند. مفهوم زيبايي‌شناسي محيطي، مفهومي پيچيده است و اين اصطلاح در انواع مطالعات نظري و تجربي، به صورت گسترده‌اي مطرح شده‌اند؛ اما چگونگي تأثيرگذاري محركهاي محيطي بر تجربه خوشآيندي انسان از محيط، همچنان به عنوان موضوعي مبهم به نظر مي‌رسد. لذا با توجه به سطوح مختلف ادراك تجربي فضا و احساس مطلوبيت حاصل از آن، تحليل دقيق نگرش‌هاي مختلف روانشناسي محيطي از اين منظر به عنوان يك ضرورت احساس مي‌شود، تا در جهت بازخواني و همگرايي بيشتر مؤلفه‌هاي اين حوزه نظري در جهت ارتقاء كيفيت محيط زيست به آن پرداخته شود. بر اين مبنا اين سؤالات مطرح مي‌شوند كه در مدل‌هاي نظري روانشناسي محيطي چه ويژگي‌هايي موجب شكل‌گيري ادراك زيبايي‌شناسي محيط از طريق تجربه مي‌گردند؟ و چه مؤلفه‌هايي، عناصر اصلي تجربه زيبايي محيط را تشكيل مي‌دهند؟ روش بررسي: پژوهش حاضر با رويكرد كيفي و به صورت توصيفي-تحليلي به واكاوي مدل‌هاي اصلي اين حوزه در جهت بازشناسي رويكردهاي كليدي مرتبط با مفهوم تجربه در زيبايي‌شناسي پرداخته است، تا سازوكارهاي زيربنايي آن‌ها را شناسايي كند. بحث و نتايج: مي‌توان سه مؤلفه اصلي را به عنوان ابعاد ساختاري ادراك زيبايي‌شناسي از طريق تجربه محيط معرفي كرد:1- آگاهي كنشي پيوسته از طريق تعامل و توجه محيطي؛ 2- آگاهي حسي-حركتي بواسطه انگيختگي و هيجان و 3- آگاهي كالبدي فعال از طريق مشاركت و رفتار محيطي.

Background and Aim: The physical environment causes man to reveal complicated reactions in the form of feelings, feedback, value, interests and desires. These reactions specifically form the human’s cognitive and perceptual process of the environment in the form of aesthetics values such as feeling of environmental desirability. The concept of environmental aesthetics is a complex one and has been widely discussed in different theoretical and empirical studies; however, the effects of environmental stimuli and characteristics on the human’s desirable experience of the environment still looks a vague subject. Thus, in the view of the various levels of experiential perception of the space and resulting feeling of desirability, it is imperative to perform various accurate analyses of environmental psychology, as this will help recognize theoretical components to improve the quality of the environment. Accordingly, the following questions are raised: Which characteristics in theoretical models of environmental psychology do form perception of the environmental aesthetics through experience? Which components do constitute the main elements of experiencing the environmental aesthetics?  Methods: The present research has a qualitative approach and uses descriptive-analytical method to review the main models to recognize the key approaches related with the concept of experiential aesthetics so that their underlying mechanisms are determined. In this connection, the process and relationship between the variables of the theoretical models is examined via content analysis. Discussion and Conclusion: Results indicated that three main components can be regarded as the structural dimensions of aesthetics dimensions through experience: 1. Continuous action consciousness through interaction with and attention to the environment; 2. Sensory-motor consciousness by arousal and emotions, and 3. Structural consciousness through participation in the environment and environmental behavior.